Munduzova M.A., Bədəlov S.T. və başqaları ilk dəfə Özbəkistanda Almalık filiz sahəsinin terrigen-karbonat çöküntülə­rinin qızılılığının tədqiqatlarını aparmışlar. Həm birbaşa bu qatları təşkil edən süxurların, həm də onların ayrı-ayrı təzahürlərinin qızılılığı təyin edilmişdir. Bu tədqiqatların aktuallığı gələcəkdə Özbəkistan Respublikasının mineral-xammal bazasını genişlən­dirməyə imkan verəcəkdir. Terrigen-karbonat qatlarında qızıl minerallaşması qızıl filizləşməsi mənbəyinin qeyri-ənənəvi növü ola bilər. Məqalə müəllifi M.A.Munduzova ilk dəfə öz dissertasiya işində Karlin tipli yataq və təzahürlərə malik Almalık filiz rayonunun terrigen-karbonat çöküntülərinin qızıllılığının müqayisəli səciyyəsini aparmışdır. Orqanik tərkibli (bitumlu) boz və qara dolomit­lərdən götürülmüş sınaqlar həm Özbəkistan Respublikasının, həm də ABŞ-nın laboratoriyalarında təhlil edilmişdir. İki dövlətin laboratoriya nəticələrinin uyğunluğu təsdiqlənmişdir. Terrigen-karbonat qatlarında qızıl minerallaşması hər iki əyalətdə incədispers səciyyə daşıyır, çətin diaqnozlaşdırılır və çıxarılması mürəkkəbdir. Müəllif terrigen-karbonat süxurlardan qızılın çıxarılması üçün laborator-texnoloji tədqiqatları, həmçinin orqanik maddəyə malik qara, bitumlu dolomitlərdə incə, səpinti qızılın təyini üzrə araşdırmaları davam etdirir. Əvvəllər aparılmış işlərlə Özbəkistanda Bukantau, Çakilkalyan, Çatkal-Kuram dağlarında karbonat çöküntülərində yerləşmiş və incədənəli sulfid minerallaşması ilə təqdim olunmuş Karlin tipli qızıl obyektləri ayrılmışdır. Qızılın pirit və amorf karbon üzərində pərdə şəklində müxtəliflikləri, üzvi maddələr, sərbəst qızıl, realqar və sərbəst mərgümüşdə qızıl ayrılır. Çatkal-Kurama regionunda belə filizləşmənin ən əlverişli axtarış-proqnoz əlamətləri – litoloji-struktur amillər, müxtəlif istiqamətli qırılma pozulmalarının qovuşma məntəqələri və müəyyən lay dəstələri, skarnlaşma, dəmirləşmə, doğranma və başqa dəyişmələr şəklində formasiyalararası mövqelərdən ibarətdir.

Açar sözlər: Qızıl tərkibli, terrigen-karbonat çöküntüləri, dolomitlər, müqayisə, Almalık, Karlin, təzahür, yataqlar

ƏDABİYYƏT

Акбаров Х.А., Умарходжаев М.У. и др. Типы геолого-структурных позиций, рудных полей и месторождений Чаткало-Кураминского региона. В кн.: Структурные условия размещения руд, методы их прогнозирования, оценки и разведки, Среднеаз. Научн.-исслед. Ин-т геология и минер. сырья (САИГИМС). Ташкент, вып.1, 1978, с 44-51.

Борисов А.С. Особенности распределения золота в терригенно-карбонатных комплексах на западном склоне Урала. В: Стратегия и процессы освоения георесурсов. Cборник научных трудов, Пермь, выпуск 16, 2018, с. 70-74.

Волков А.В., Галямов А.Л. Геофизическая модель земной коры, геодинамические обстановки и перспективы открытия месторождений золота карлинского типа в Арктической зоне Республики Саха (Якутия). Арктика: экология и экономика.  No. 1 (37), 2020, с. 82-94, DOI: 10.25283/2223-4594-2020-1-82-94.

Волков А.В., Галямов А.Л., Лобанов К.В. Перспективы открытия новых крупных месторождений стратегических металлов в Арктической зоне России. Труды Ферсманов­ской научной сессии, ГИ КНЦ РАН, No.17, 2020, с. 89-96, https://doi.org.10.31241/FNS.2020.17/017.

Волков А.В., Сидоров А.А. Геолого-генетическая модель месторождения золота карлинского типа. Литосфера, No. 6, 2016, с. 145-165.

Ибламинов Р.Г. Геология месторождений полезных иско­паемых (Геология и генезис месторождений эндогенной серии. 2-я часть). Издательский центр Пермского государственного национального исследовательского университета. Пермь, 2019, 232 с.

Кривцов А.И. Основные тенденции развития минерально-сырьевой базы цветных и благородных металлов за рубежом. Советская геология, No. 2, 1988, с. 37-46.

Кузьмина О.Н. Геология, минералогия и условия форми­рования золото-сульфидного оруденения восточного Казахстана (на примере Байбуринского и Жайминского рудных полей). Автореферат диссертации на соискание ученой степени к.г.-м.н., Новосибирск, 2015, 240 с.

Мундузова М.А. Золотоносность среднепалеозойских терригенно-карбонатных толщ Алмалыкского рудного района (Центральный блок). Ташкент, Диссертация на соискание ученой степени кандидата геолого-минералоги­ческих наук. 2004, 109 с.

Некрасов Е.М. Зарубежные эндогенные месторождения золота.  Недра. Москва, 1988, 286 с.

Попов В.И. История депрессий и поднятий Западного Тянь-Шаня.  Ташкент, 1958, 135 с.

Рязанов К.П., Енгалычев С.Ю. Перспективы выявления объектов золотосульфидного оруденения Карлинского типа в палеозойских терригенно-карбонатных толщах Момонтайской площади (Север Магаданской области). Структура, вещество, история литосферы Тимано-Се­веро­уральского сегмента. Материалы 29-й научной конференции Института геологии Коми НЦ УрО РАН, Сыктывкар, 2020, с.94-97.

Хомич В.Г., Борискина Н.Г. Потенциальная перспективность обнаружения благороднометалльного оруденения карлин­ского типа в Гонжинском районе Приамурья.  Успехи современного естествознания, No. 7, 2020, с. 168-173, DOI:10.17513/use.37449.

Цой В.Д. Апокарбонатная модель формирования золотого оруденения Узбекистана.­ ­Матер. Всерос. Конф. «Самородное золото, типоморфизм минеральных ассоциаций, условия образования месторождений, задачи прикладных исследований». ИГЕМ РАН. Москва, Том ІІ, 2010, с. 289-291.

Цой В.Д., Королёва И.В., Мундузова М.А., Захидов А.Р. Нетрадиционный апокарбонатный тип золотого оруде­нения Узбекистана. (Отв. Ред. Исоков М.У.). Госком РУЗ по геологии и минеральным ресурсам, Госпредприятие «Научно-исследовательский институт минеральных ресурсов». Ташкент, 2011, 174 с.

Birak D.J., Hawkins R.B. The geology of the Enfield Bell mine and the Jerritt Canyon    district, Elko county, Nevada. US Geol. Surv. Bull., No. 1646, 1985, pp. 95-106.

Clark W.B. Gold districts of California. Bull Calif. Division of mines and geology, Vol. 193. 1970, 186 p.

Cline J.S., Hofstra A.H., Muntean J.L., Tosdal R.M., Hickey K.A. Carlin-type gold deposits in Nevada: Critical geologic characteristics and viable models. Society of Economic Geologists, Inc. Economic Geology 100th Anniversary Volume, 2005, pp. 451-484.

Hofstra A.H., Cline J.S. Characteristics and models for Carlin-type gold deposits. SEG Reviews, Vol. 13, 2000, p. 163-200.

Hollingsworth E.R., Ressel M.W., Henry Ch.D. Age and depth of Carlin-type gold deposits in the Southern Carlin Trend: Eocene mountain lakes, big volcanoes, and widespread, shallow hydrothermal circulation. Geological Society of Nevada field trip guidebook: Shallow expressions of Carlin-type gold deposits: Alligator Ridge and Emigrant mines, Nevada. 2018, pp. 149-173.

Jin X., Yang C., Liu J., Wu Y. Source and evolution of the ore-forming fluids of Carlin-type gold deposit in the Youjiang Basin, South China: Evidences from solute data of fluid inclusion extracts. Journal of Earth Science, Vol. 32, No.1, 2021, pp. 185-194, DOI: 10.1007/s12583-020-1055-x.

Lulin Zheng, Ruidong Yang, Junbo Gao, Jun Cheng, Jianzhong Liu, Depeng Li. Quartz Rb-Sr isochron ages of two type orebodies from the Nibao Carlin-Type Gold Deposit, Guizhou, China. Minerals, Vol. 9(7), 399, 2019, pp. 3-15, DOI:10.3390/ min9070399.

Radtke A.S. Geology of the Carlin gold deposit, Nevada. US Geol. Surv. Profess. Paper. No. 1267, 1985, 124 p., https://doi.org/10.3133/pp1267.

Saunders J.A., Hofstra A.H., Goldfarb R.J., Reed M.H. Geo­chemistry of hydrothermal gold deposits. Treatise on Geochemistry, 2^nd Edition, Vol. 13, 2014, pp. 383-424, DOI:10.1016/ B978-0-08-095975-7.01117-7.

Yigit O., Hofstra A.H. Lithogeochemistry of Carlin-type gold mineralization in the Gold Bar district, Battle Mountain-Eureka trend, Nevada. Ore Geology Reviews, Vol. 22, No. 3-4, 2003, pp. 201-224, DOI:10.1016/S0169-1368(02)00142-7.

Zhu J., Zhang Z.C., Santosh M., Jin Z.L. Carlin-style gold province linked to the extinct Emeishan plume. Earth and Planetary Science Letters, Vol. 530, No. 115940, 2020. https://Doi.org/ 10.1016/ersl.2019.115940.