Yanacaq-energetika kompleksinin sənaye istehsalı obyektlərinin fəaliyyəti texnoloji proseslərin həyata keçirilməsinin etibarlılığının və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə bağlıdır. Qəza dərəcəsinin yüksək olduğu obyektlər üçün qəza vəziyyətinin əvvəl­lər proqnozlaşdırılması xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu onunla əlaqədardır ki, erkən diaqnostika siqnallarına görə qəzanın nəticələri – insan qurbanları və böyük iqtisadi itkilər ilə məşğul olmaq məcburiyyətində qaldıqdan əvvəl qəza vəziyyətinin inkişaf pro­sesini dayandırmaq mümkündür. Bu baxımdan diaqnostika fövqəladə halların qarşısını almaq və istehsalın stabil fəaliyyətini təmin etmək üçün qeyd edilən mühüm problemin həllində və istehsal obyektinin vəziyyətinin idarə edilməsində ən təsirli vasitələrdən biridir. Aparılan tədqiqat üç diaqnostik metodun: akustik emissiya, aerozol hissəciklərinin əmələ gəlməsi və kövrək gərginliyə həssas örtüklərin birləşməsini nəzərdə tutan texniki obyektlərin müntəzəm və təhlükəli vəziyyətlərinin çoxsəviyyəli diaqnostikası metodu­nun öyrənilməsinə yönəlib. Bu metodların əsas metalın mexaniki gərginliyinə qarşı yüksək həssaslığı məlumdur. Gərginliyə qarşı həssaslığı daha da artırmaq üçün əsas metalın kövrək örtüyündən istifadə olunur,burada metalın özündən əvvəl onun çatları meydana çıxır.Çatların yaranması akustik emissiya və aerozol hissəciklərinin generasiyası ilə müşayiət olunur. Məqalədə plastik deforma­siyaya və dağıntıya çatana qədər sınaq nümunələrinin artmasının qiymətləndirilməsində bu üsulların birgə istifadəsi ilə bağlı təc­rübələrin nəticələri təqdim olunur və bu, çoxsəviyyəli diaqnostika metodunun obyektin fövqəladə haldan əvvəl vəziyyətin baş verməsi barədə xəbərdarlığı qabaqcadan həyata keçirmək üçün mümkün olduğu qənaətinə gəlməyə imkan verir.

Açar sözlər: çoxsəviyyəli diaqnostika, etibarlılığın idarə edilməsi, təhlükəli vəziyyətlər, texnoloji obyektlərin təhlükəsizliyi

ƏDƏBİYYAT

Земенкова М.Ю. Методологическое обеспечение экспертных систем мониторинга показателей надежности объектов трубопроводного транспорта углеводородов. ТИУ. Тюмень, 2018, 411 с.

Иванов В.И., Власов И.Э. Метод акустической эмиссии. В книге: Неразрушающий контроль: Справочник. Том 7. Книга 1. Машиностроение. Москва, 2005, 340 с.

Махутов Н.А., Шемякин В.В., Ушаков Б.Н., Петерсен Т.Б., Васильев И.Е. Применение акустической эмиссии для контроля за процессом образования трещин в хрупких оксидных тензоиндикаторах. Заводская лаборатория. Диагностика материалов, Том 77, No. 6, 2011, с.41-44.

Клюев В.В. (под ред.). Неразрушающий контроль и диагностика. Справочник 2–е изд. Машиностроение. Москва, 2003, 656 с.

Пригоровский Н.И. Методы и средства определения полей деформаций и напряжений. Машиностроение. Москва, 1983, 248 с.

Пригоровский Н.И., Панских В.К. Метод хрупких тензочувствительных покрытий. Наука. Москва, 1978, 183 с.

Райст П. Аэрозоли. Введение в теорию. Мир. Москва, 1987, 278 с.

Серенсен С.В., Когаев В.П., Шнейдерович Р.М. Несущая способность и расчеты деталей машин на прочность. Машиностроение. Москва, 1975, 488 с.

Kobayashi A.S. Handbook on experimental mechanics. Prentice-Hall.Society for Experimental Mechanics, Inc. New Jercey, 1987, 1002 p., https://doi.org/10.1111/j.1747-1567. 1989.tb01038.x.

Zemenkova M.Y., Gladenko A.A., Zemenkov Y.D. Innovative intelligent technologies for predictive reliability and risk management in oil and gas transport and storage systems. AIP Conference Proceedings.  Omsk, Vol. 2285, 2020, рp. 050012, https://doi.org/10.1063/5.0029598.

Zemenkova M.Yu., Gladenko A.A., Zemenkov Yu.D., Chizhevskaya E.L., Polyanskaya O.I. Timely intellectual control of safety and reliability of operation of power-mechanical equipment during transportation of oil and petroleum products. AIP Conference Proceedings, Omsk, Vol. 2412, 2021, pp. 060020, https://doi.org/10.1063/5.0075848