Cənubi Tyan-Şanın şimal-qərb hissəsində yerləşən Bukantau dağları qızıl filizli qurşağında yerləşir. Geodinamik ra­yonlaşdırmada Bukantau dağları Şimal Bukantau və Cənub Bukantau struktur-formasiya zonalarına (SFZ) bölünür. Onlar mürəkkəb əyilmiş qalxımlar olub, daha kiçik qırışıqlarla mürəkkəbləşmişdir. Şimal Bukantau SFZ filizləri mis-çink-pirit (Karamurun), qızıl-sulfid-kvars (İrlir, Cetimtau) və az miqdarda mis-molibden-skarnoid (Orazalı I, II) və xromit formasiyalarına bölünürlər. Qızıl təzahürləri qızıl-sulfid-kvars geoloji-sənaye tipinə aid edilir. Cənub Bukantau SFZ-də əsas filiz obyektləri nadir metal-qızıl filiz (Altyntau yatağı), qızıl-arsen (Kokpatas yatağı), qızıl-polimetal (Turbay yatağı), qızıl-gümüş (Okjetpes yatağı) mineralizasiyası, volfram skarn və skarnoidləri (Sautbay yatağı) olaraq göstərilir. Geofiziki təsirlər - geofiziki sahələrin özünəməxsus elementləri - əsas sahələr, müsbət və mənfi anomaliyalar, sahələrin gradientləri və s. kimi qəbul edilə bilər. Bukantau dağlarının struktur-formasiya əsasında fiziki sahələrinin rayonlaşdırılması, qravitasiya və maqnit anomaliyalarını homogen qruplara və tiplərə ayırmağa imkan verir.

Məqalədə Bukantau dağlarının çoxillik kompleks geofiziki tədqiqatları məlumatlarının təhlili aparılmışdır. Bukantau dağları ərazisində 63 obyektin fiziki sahə göstəricilərinin dəyişmə xüsusiyyətləri təhlil edilmiş və filizləşmənin lokallaşması ilə əlaqəli geofiziki əlamətlərin və qarşılıqlı əlaqələrin kompleksləri yaradılmışdır.

Axtarış meyarları, mövcud filiz təzahürləri və yataqlarına xas olan fiziki sahələrin xüsusiyyətlərinin, onların elektrik, qravitasiya və maqnit sahələrində nə dərəcədə dəqiq əks olunduğu baxımından öyrənilməsi əsasında formalaşdırılmışdır. Yerin məsafədən zondlanması məlumatları, geofiziki və geokimyəvi məlumatların statistik və metallogenik təhlillərlə müqayisəsi nəticəsində, sahə dekodlaşdırılması və dağ qazma işlərilə təsdiqlənmiş, gələcək geoloji-axtarış işləri üçün tövsiyə olunan perspektivli mövqelər müəyyən edilmişdir.

Açar sözlər: Yataqlar, endogen proseslər, qızıl, struktur, formalaşma, geofiziki sahələr, intruziv süxurlar

ƏDABİYYƏT

Борисов О.М., Глух А.К. Кольцевые структуры и линеаменты Средней Азии. Фан Ташкент, 1982, 122 с.

Ващенко В.П., Ларин Н.М. и др. Отчет по геологической съемке м-ба 1:50000. Фонды Мингео. Уз.ССР, 1980.

Глух А.К. и др. Дистанционные карты – основа металлогенических и прогнозных исследований. Геология и минеральные ресурсы, No. 3, 2002, с. 28-32.

Гоипов А.Б. Автоматизированный линеаментный анализ в программе «Lessa» с целью выявления структурных факторов оруденения в горах Букантау. Вестник НУУз., No.  3/1, 2021, с. 161-167.

Гоипов А.Б., Ахмадов Ш.И., Мовланов Ж.Ж. Изучение минерализованных зон гор Букантау по космическим снимкам в коротковолновом инфракрасном диапазоне. Горный журнал Казахстана, No. 8, 2020, с. 10-14.

Дементеенко Л.И., Киндерова Л.П.Выделение первоочередных прогнозных площадей на золото и другие полезные ископаемые в пределах гор Букантау на основе создания и обработки базы данных геолого-геофизической, геохимической и дистанционной информации методами районирования полей и технологий компьютерного прогноза за 2004-2007 г.г. Гос. Геол.фонд. Ташкент, 2007, 164 с.

Исаходжаев Б.А., Тангиров А.И., Урунов Б.Н. Бозтау-Кокпатас-Окжетпесский тренд. Научно-практический журнал “Геология и минеральные ресурсы”, Ташкент, No. 6, 2013, c. 23-30.

Кремнёв И.Г. Комплексная интерпретация в системе «Целевой прогноз» РАН СО ИЗК, Иркутск, 1992 г.

Кремнёв И.Г. Принципы выделения структур физических полей по данным аэрогеофизических съемок, «ФАН». Ташкент, УзССР, No. 6, 1981, с. 49-52

Кремнёв И.Г. Составление карт аномального магнитного поля и гравиметрической карты масштаба 1: 500000 – 1: 1000000 территории Республики Узбекистан за 2004-2005 гг., Геолфонд РУз, 2005.

Крикунова Л.М., Захидов А.Р., Гафурбеков А.А. Геолого-промышленные типы железных руд Узбекистана. ГП «НИИМР». Ташкент, 2012, 100 с.

Кузнецов О.Л., Муравьев В.В. Физико-геологическая природа концентрически-зональных объектов дистанционного зондирования. Обзор, Общая и рег.геол. ВИЭМС. Москва, 1986, 40 с.

Максудов С.Х., Кремнев И.Г., Рустамов А.И., Смирнов А.Н., Туйчиев А.И., Юсупов В.Р. Предварительные результаты высокоточных магниторазведочных работ на территории Восточного Букантау. B: Актуальные проблемы геологии, геофизики и металлогении, Ташкент, 2015, с.43-46.

Максудов С.Х., Пак В.А, Каримова Г.Г., Умарова М.Э., Джураев И. Некоторые результаты применения высокоточной магниторазведки для выявления рудных объектов на площади Ерташсай в Ангренском районе. Геол. и минеральные ресурсы, No. 3, 2010, с. 17-20.

Максудов С.Х., Туйчиев А.И., Юсупов В.Р., Кремнев И.Г., Рустамов А.И., Смирнов А.Н. Результаты высокоточной магнитной съемки на территории Восточного Букантау. Интеграция науки и практики как механизм эффективного развития геологической отрасли Республики Узбекистан. Материалы Международной научно-технической конференции. Часть-I. ГП «НИИМР». Ташкент, 2016, с. 292-293.

Рогачев Б.В. Геофизические методы при поисках золоторудных месторождений. В сб.: Геофизика золоторудных месторождений Москва, 1977, с. 13-21.

Сердюков М.К. Комплектование геофизических, геохимических и геологических исследований. В сб.: Геофизические исследования при поисках и разведке рудных месторождений в Казахстане, Алма-Ата, 1978, с. 6-8.

Усманов Р.Р. и др. Отчет по составлению аэрофотогеологической карты гор Северный Нуратау и прилегающих территорий м-ба 1:50000 на площади 12700км². Фонды Мингео, Уз.ССР. 1984.

Goipov A.B., Khasanov N.R., Akhmadov Sh.I. Study of the mineralized zones of the Bukantau mountains on space images in the short-wave infrared range. Journal of Critical Reviews, Vol. 7, No. 06, 2020a, рр. 2070-2074.

Goipov A.B., Rakhmatovich K.N., Axmadov S.I., Musaxonov Z.M. Application of ratio bands of space images for mapping minerals on the example of Kokpatas-Okzhetpes trend in Mountain Bukantau (South Tien Shan). The American Journal of Applied Sciences, Vol.2, No. 07, 2020b, pp. 94-103, DOI:10.37547/tajas/Volume02Issue07-16.

Mukhin P., Mirkamalov, R., Seltmann R. Structure of the Muruntau gold ore region in the Kyzyl-Kum desert (Central Asia). Int. J. Earth. Sci. (Geol. Rundsch.), Vol. 112, 2023, pp. 659–683, https://doi.org/10.1007/s00531-022-02262-6.