Karbohidrogen və biomarker tərkibinin müəyyən edilməsi üçün xromatoqrafiya-mass spektrometriyasından istifadə etməklə müalicəvi (I-II horizont), yanacaq (III-IV horizont) və Naftalan sağlamlıq mərkəzində 1 il ərzində müalicəvi məqsədlər üçün istifadə olunan Naftalan neftinin tədqiqatının nəticələri təqdim olunur. Naftalan neftində ilk dəfə olaraq terpanlar (191), steranlar (m/z 217), hopanlar (m/z 191) və adamantanoidlər (m/z 135, 136, 149, 163) müəyyən edilmişdir. Qeyd edilib ki, dərman neftinin tərkibində yanacaqdan təxminən 4 dəfə çox biomarker var (müvafiq olaraq 7.6%; 1.6%). Biodeqradasiya miqyasında aparılan müalicəvi və yanacaq Naftalan neftinin biomarker göstəricilərinin müqayisəli təhlili nəticəsində məlum olmuşdur ki, müalicəvi Naftalan nefti B-1 tipli, I-II mərhələli biodeqradasiyaya uğramış neftə aiddir. Yanacaq Naftalan nefti isə biodeqradasiya dərəcəsinə əsasən A-2 kimyəvi növünə aiddir ki, bu da zəif biodeqradasiyaya məruz qalmış olan neftlər üçün xarakterikdir - I mərhələ. Bu, n-alkanların və izoprenoidlərin, pristan, fitanın olmaması, həmçinin bir çox geokimyəvi parametrlərin həddindən artıq yüksək qiymətləri ilə göstərilir. Hesablamalara görə, müalicəvi Naftalan nefti üçün oleanane/hopane(30) və moretane/hopane(30) nisbəti B-1 tipli biodeqradasiya olunmuş neftə uyğundur. Bu mərhələdə neftlərdə steranlar dəyişmir. Yanacaq neftinin biodeqradasiyası onun tərkibində C₁₇ və C₁₈ n-alkanların olmaması ilə göstərilir. İzoprenoidlərin (Pr, Ph) tərkibi A2 tipli neftlər üçün xarakterik olan n-alkanların dəyərini üstələyir. Yanacaq neftinin oleanane/hopane(30) və moretane/hopane(30) nisbətləri də A-2 tipli biodeqradasiyaya uğramış neftlərə uyğundur. Göstərilmişdir ki, interpretasiya zamanı neftin karbohidrogen tərkibi əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qalmamış, lakin biomarkerlərin ümumi sayı azalmışdır ki, bu da onların balneoloji prosesdə iştirakını güman etməyə imkan verir. Geokimyəvi parametrlərə görə müalicəvi və yanacaq neftləri eyni mənşəyə malikdir.

Açar sözlər: Naftalan nefti, geokimya, karbohidrogen tərkibi, biomarkerlər, xromato-mass spektrometriya

ƏDABİYYƏT

Clark J.P., Philp R.P. Geochemical characterization of evaporite and carbonate depositional environments and correlation of associated crude oils in the Black Creek Basin, Alberta. Canadian Petroleum Geologist Bulletin, Vol. 37, 1989, pp. 401-416.

Martynova G.S., Nanajanova R.G., Velimetova N.I., Zeinalov S.G., Babayeva N.I., Muradkhanova L.R.  On some aspects of Naftalan oil properties. Chemical Problems, No. 2, 2022,  рp. 122-132.

Nazir A., Fazeelat T. Petroleum geochemistry of Lower Indus Basin, Pakistan: I. Geochemical interpretation and origin of crude oils. Journal of Petroleum Science and Engineering, Vol. 122, 2014, pp. 173-179.

Ten Haven H.L., Littke R., Rullkotter J. Hydrocarbon biological markers in Carboniferous coals of different maturities. In: Biological Markers in Sediments and Petroleum (Moldowan J.M., Albrecht P., Philp R.P., eds.). Prentice Hall. Englewood Cliffs, 1992, pp. 142-155.

Бабаев Ф.Р., Мартынова Г.С., Максакова О.П. и др. Особенности нефти месторождения Нафталан. Геология нефти и газа, No. 2, 2017, с. 71- 75.

Бабаев Ф.Р., Мартынова Г.С., Максакова О.П., Нанаджанова Р.Г. Нефть месторождения Нафталан. Геология нефти и газа, No. 5, 2018а, с. 87-94.

Бабаев Ф.Р., Мартынова Г.С., Максакова О.П., Нанаджанова Р.Г. Нефть месторождения Гюнешли. Сборник научных трудов «Бакировские чтения» Нефть и газ. Москва, 2018b, c. 28-33.

Бабаев Ф.Р., Мартынова Г.С., Мамедова С.Г. и др. О составе уникальной нефти месторождения Нафталан. Геология, геофизика и разработка нефтяных и газовых месторождений, No. 3, 2015, с. 36-42.

Гулиев И.С., Гусейнов Д.А., Мартынова Г.С., Бабаев Ф.Р., Максакова О.П., Ализаде А.Э., Нанаджанова Р.Г. Исследование нанодисперсности Нафталанской нефти. East European Scientific Journal, Vol. 3(19), part 2, 2017, pp. 90-98.

Гулиев И.С., Садыхова Ф.Э., Мартынова Г.С., Таги-заде Р.К., Ахмедова Л.М., Зейналов С.Г., Салманова С.Э. К проблеме нафталанотерапии: о токсичности нативного нафталана. Современные достижения азербайджанской медицины, No. 4, 2022, c. 53-62.

Мехтиев Ш.Ф., Ахмедбейли Ф.С. Нафталан. Азнефтеиздат. Баку, 1969, 129 с.

Нанаджанова Р.Г., Велиметова Н.И., Мамедбейли С.Ф. Микроэлементы нефти: цветные и благородные металлы. В кн.: Проблемы геологии и освоения недр: Тр. ХХ Межд. Симп. им. акад. М.А.Усова, посв. 120-летию Томского политехн. университета, 4-8 апреля 2016, Изд-во ТПУ. Томск, с. 365-366.

Шихмамедова Т.Н., Аллахвердиев Э.Г., Абасова П.Д. Уточнение геологического строения майкопской свиты на площади Нафталан на основе интерпретации 3D сейсморазведочных данных и результаты моделирования совместно с данными ГИС. Азерб.Нефт.Хозяйство, No. 11, 2014, с. 3-7.