Cənubi Xəzər hövzəsində neft-qaz ana süxurlarının səciyyələndirilməsi və karbohidrogen sistemlərinin xüsusiyyətləri
Kərimov V.Yu.1,3, Quliyev İ.S.2, Cavadova А.S.1, QədirovF.Ə.1,4, Mustayev R.N.3, Qurbanov V.Ş.1, Hüseynova Ş.M.1
1 Azərbaycan Respublikasının Elm və Təhsil Nazirliyi, Neft və Qaz İnstitutu, Azərbaycan AZ1000, Bakı, F.Əmirov küç., 9: huseynova_shalala@yahoo.com
2 Azərbaycan Milli Eəmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti, Azərbaycan AZ1001, Bakı ş., İstiqlaliyyət küç., 30: i.s.guliyev@gmail.com
3 Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geoloji Kəşfiyyat Universiteti, Rusiya Federasiyası 117997, Moskva, Mikluxo-Maklay küç., 23: mustaevrn@mgri.ru
4 Azərbaycan Respublikasının Elm və Təhsil Nazirliyi, Geologiya və Geofizika İnstitutu, Azərbaycan AZ1073, Bakı, H.Cavid pr., 119, kadirovf@gmail.com
DOI: 10.33677/ggianas20240100110
Xülasə
Məqalədə geokimyəvi tədqiqatların nəticələrinə və karbohidrogen sistemlərinin modelləşdirilməsinə əsasən Cənubi Xəzər hövzəsinin (CXH) neft-qaz ana süxurlarının (NQAS) xüsusiyyətləri təqdim olunur. CXH-nin Kaynozoy yaşlı NQAS-nın generasiya potensialını qiymətləndirmək üçün VINCI Technologies şirkətinin Rock-Eval-6 piroliz metodundan istifadə etməklə pirolitik tədqiqatlar aparılmışdır. Mürəkkəb geoloji quruluşa və geodinamik inkişafa malik CXH-də generasiya-akkumulyasiya karbohidrogen sistemlərinin inkişafı və yayılması üçün olduqca mürəkkəb şərait mövcuddur. Hövzənin təkamülü zamanı klassik sistemlərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən karbohidrogen sistemlərinin formalaşması üçün unikal şərait yaranmışdır. Hövzənin çöküntütoplanma və çökmə sürətləri, həmçinin üzvi maddələrin katagenetik çevrilməsinə təsir edən regional geotemperatur fonu araşdırılır. Karbohidrogen sistemlərinin modelləşdirilməsinin nəticələri əsasında Kaynozoy yaşlı neft-qaz ana süxurları laylarında karbohidrogenlərin əmələ gəlməsi prosesləri tədqiq edilmişdir. Cənubi Xəzər hövzəsində unikal təbiət fenomeni olan Oliqosen-Miosen-Pliosen generasiya-miqrasiya-akkumulyasiya karbohidrogen meqasistemi müəyyən edilmişdir ki, həmin meqasistemin rezervuarı olan Alt Pliosen yaşlı Məhsuldar Qatın neft-qazlılığı bir neçə mənbədən, əsasən Oliqosen-Miosen (Maykop) və Miosen (Tarxan-Çokrak və Diatom) yaşlı neft-qaz ana süxurlarından, qismən Eosen və Məhsuldar qatın aşağı hissəsindən, həm klassik sxemlər üzrə həm də geniş yayılmış palçıq vulkanları sismeləri ilə miqrasiya edən karbohidrogenlərin hesabına formalaşır. Yuxarıda qeyd edilən meqasistemlə yanaşı, CXH daxilində şist karbohidrogen sistemləri də formalaşmışdır: Diatom şist karbohidrogen sistemi, Oliqosen-Miosen şist karbohidrogen sistemi və Eosen şist karbohidrogen sistemi. Həmin kombinə olunmuş qeyri-ənənəvi neft-qaz sistemlərindəki karbohidrogenlər qismən neft-qaz ana süxurlarından qismən emmiqrasiya etmiş və qismən saxlanılmışdır (emmiqrasiya etməmişdir).
Açar sözlər: Cənubi Xəzər hövzəsi, karbohidrogen sistemi, şist karbohidrogen sistemi, neft-qaz ana süxurları, üzvi maddə, piroliz
ƏDABİYYƏT
Алиева С.А., Авербух Б.М., Серикова У.С., Мустаев Р.Н. Геология и нефтегазоносность Каспийской впадины (под. ред. В.Ю. Керимова). ИНФРА-М. Москва, 2015, 486 с.
Ализаде А.А., Гулиев И.С., Мамедов П.З. и др. Продуктивная толща Азербайджана. Монография в 2-х томах. Том I. Недра. Москва, 2018, 305 с.
Ализаде А.А., Гулиев И.С., Мамедов П.З. Продуктивная толща Азербайджана. Монография в 2-х томах. Том II. Недра. Москва, 2018, 236 с.
Багир-Заде Ф.М., Нариманов A.A., Бабаев Ф.Р. Геолого-геохимические особенности месторождений Каспийского моря. Недра. Москва, 1988, 206 с.
Глумов И.Ф., Маловицкий Я.П., Новиков А.А., Сенин Б.В. Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. ООО «Недра-Бизнесцентр». Москва, 2004, 342 с.
Гулиев И.С., Кляцко Н.В., Мамедова С.А., Сулейманова С.Ф. Нефтегазопродуцирующие и коллекторские свойства отложений Южно-Каспийской впадины. Литология и полезные ископаемые, No. 2. 1992, c. 110-119.
Гулиев И.С., Фейзуллаев А.А. Зональность углеводородообразования и ресурсы нефти и газа в Южно-Каспийской впадине. Азерб.нефтяное хозяйство, No. 4, 1996, c. 6-8.
Дахнова М.В., Можегова С.В., Назарова Е.С., Пайзанская И.Л. Оценка запасов «сланцевой нефти» с использованием геохимических параметров. Геология нефти и газа, No. 4, 2015, c. 55-61.
Джафаров И.С., Керимов В.Ю., Шилов Г.Я. Шельф, его изучение и значение для поисков и разведки скоплений нефти и газа. Недра. Санкт-Петербург, 2005, 384 с.
Калмыков А.Г., Карпов Ю.А., Топчий М.С. и др. Влияние катагенетической зрелости на формирование коллекторов с органической пористостью в баженовской свите и особенности их распространения. Георесурсы, Том 21, No. 2, 2019, c. 159-171.
Керимов В.Ю., Авербух Б.М., Мильничук В.С. Тектоника северного Каспия и перспективы нефтегазоносности. Советская геология, No. 7, 1990, c. 23-29.
Керимов В.Ю., Бондарев А.В., Мустаев Р.Н., Хоштария В.Н. Оценка геологических рисков при поисках и разведке месторождений углеводородов. Нефтяное хозяйство, No. 8, 2017, с. 36-41.
Керимов В.Ю., Осипов А.В., Мустаев Р.Н., Монакова А.С. Моделирование углеводородных систем в регионах со сложным геологическим строением. 16th Science and Applied Research Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development, GEOMODEL 2014, DOI:10.3997/2214-4609.20142245.
Керимов В.Ю., Рачинский М.З. Геофлюидодинамика нефтегазоносности подвижных поясов. ООО «Издательский дом Недра». Москва, 2011, 599 с.
Керимов В.Ю., Серикова У.С. Основатель современного азербайджанского государства Гейдар Алиев – автор концепции о нефтяной стратегии Азербайджана. ANAS Transactions, Earth Sciences, Special Issue, 2023, pp. 18-21, DOI: 10.33677/ggianasconf20230300004.
Лебедев С.А., Костяной А.Г. и др. Система Каспийского моря. Российская академия наук, Институт океанологии им. П.П. Ширшова. Научный мир. Москва, Том 1, 2016, 479 с.
Левин Л.Э., Сенин Б.В. Глубинное строение и динамика осадочных бассейнов в Каспийском регионе. ДАН, Том 338, No. 2, 2003, с. 216-219.
Левин Л.Э., Федоров Д.Л. Среднекаспийский и Южно-Каспийский бассейны: геолого-геофизические параметры нефтегазоносных систем и распределение потенциальных ресурсов углеводородов. В: Современные проблемы геологии нефти и газа. Научный мир. Москва, 2001, с. 278-286.
Лисицын А.П. Закономерности осадкообразования в областях быстрого и сверхбыстрого осадконакопления (лавинной седиментации) в связи с образованием нефти и газа в Мировом океане. Геология и геофизика, Том 50, No. 4, 2009, с. 373-400.
Лисицын А.П. Лавинная седиментация и перерывы в осадкообразовании в морях и океанах. Наука. Москва, 1988, 310 c.
Мехтиев Ш.Ф. Вопросы происхождения нефти и формирования нефтяных залежей Азербайджана. Изд-во АН Аз. ССР. Баку, 1956, 319 с. [Рец.] Ахмедбейли Ф.С. Обсуждение книги Ш.Ф. Мехтиева… Изв. АН Аз. ССР, 1957, No. 6, c. 225-228.
Мехтиев Ш.Ф. Процессы формирования и преобразования состава нефти и газа в природе. Элм. Баку, 1985, 144 с.
Сенин Б.В., Керимов В.Ю., Мустаев Р.Н., Леончик М.И. Структурно-геодинамические системы фундамента Черноморско-Каспийского региона и их эволюция в позднем палеозое-кайнозое. Геотектоника, No. 1, 2022, с. 27-50.
Фейзуллаев А.А., Гусейнов Д.А., Рашидов Т.М. Изотопный состав продуктов деятельности грязевых вулканов Южно-Каспийского бассейна в связи с нефтегазоносностью глубокопогруженных отложений. ANAS Transactions, Earth Sciences, No.1, 2022, pp. 68-80, DOI: 10.33677/ggianas20220100073.
Abrams M.A., Narimanov A.A. Geochemical evaluation of hydrocarbons and their potential sources in the western South Caspian depression, Republic of Azerbaijan. Marine and Petroleum Geology, No. 14, 1997, pp. 451.
Dolson J. Understanding oil and gas shows and seals in the search for hydrocarbons. Springer International Publishing. Switzerland, 2016, 486 p.
Guliev I.S., Mustaev R.N., Kerimov V.Y., Yudin M.N. Degassing of the Earth: Scale and implications. Gornyi Zhurnal, No. 11, 2018, pp. 38-42, DOI:10.17580/gzh.2018.11.06
Inan U.S., Barrington-Leigh C., Hansen S. et al. Rapid lateral expansion of optical luminosity in lightning-induced ionospheric flashes referred to as ‘elves’. Geophys. Res. Lett., Vol. 24, No. 5, 1997, pp. 583-586.
Katz M.E., Wright J.D., Miller K.G. et al. Biological overprint of the geological carbon cycle. Marine Geology, No. 217, 2005, pp. 323-338.
Kerimov V.Yu., Senin B.V., Serikova U.S. et al. Assessment of the conditions of formation and distribution of structural, lithological, stratigraphic and combined traps in the Black Sea – Caspian region. ANAS Transactions, Earth Sciences, No. 1, 2023, pp. 81-99.
Kerimov V.Yu., Shilov G.Ya., Mustayev R.N., Dmitrievskiy S.S. Thermobaric conditions of hydrocarbons accumulations formation in the low-permeability oil reservoirs of khadum suite of the Pre-Caucasus. Neftyanoe Khozyaystvo – Oil Industry, No. 2, 2016, pp. 8-11.
Lapidus A.L., Kerimov V.Y., Mustaev R.N., Salikhova I.M., Zhagfarov F.G. Natural Bitumens: physicochemical properties and production technologies. Solid Fuel Chemistry, Vol. 52, No. 6, 2018, pp. 344-355.
Mustaev R.N., Kerimov V.Yu., Senin B.V., Lavrenova E.A. Structural-geodynamic and hydrocarbon systems in the Black Sea-Caspian region. ANAS Transactions, Earth Sciences, Special Issue, 2023, pp. 41-45.
Rachinsky M.Z., Kerimov V.Y. Fluid dynamics of oil and gas reservoirs. Wiley & Sons Ltd. New Jersey, 2015, 617 p., DOI: 10.1002/9781118999004. – EDN XNGONX.
DOI: 10.33677/ggianas20240100110