Kar­bo­hid­ro­gen ya­taq­la­rın­da ax­ta­rış-kəş­fiy­yat iş­lə­ri komp­lek­si­nə da­xil edil­mə­si töv­si­yə olu­nan ter­mi­ki to­moq­ra­fi­ya­nın tex­no­lo­gi­ya­sı iş­lə­nil­miş­dir. Ter­mo­to­moq­ra­fik me­to­di­ka­nın tət­bi­qi əhə­miy­yə­ti, mad­də­nin bu və ya di­gər ge­ne­ra­si­ya və ya­xud trans­for­ma­si­ya pro­se­si­ni nə­za­rət­lən­di­rən, tem­pe­ra­tur  sər­həd­lə­ri­nin ta­pıl­ma­sın­dan iba­rət­dir. Neft-qaz­lı­lı­ğın proq­noz­laş­dı­rıl­ma­sı üçün üz­vi mad­də­nin ka­ta­ge­ne­nik də­yiş­mə­si­nin baş ver­di­yi tem­pe­ra­tur in­ter­va­lı­nın də­rin­li­yi qiy­mət­lən­di­ri­lir. Hə­min me­to­di­ka va­si­tə­si­lə hid­ro­ter­mal də­yiş­mə­nin, me­ta­mor­fiz­min fa­si­ya zo­na­la­rı­nın də­rin­li­yi, Kü­ri izo­term­lə­ri­nin möv­qe­yi he­sab­la­nır. Də­rin­lik tem­pe­ra­tur­la­rı­nın ədə­di qiy­mə­ti kont­rast komp­leks­lə­rin məh­dud­suz sa­yı­na ma­lik, is­ti­lik­ke­çir­mə­nin iki öl­çü­lü tən­li­yi­nin həl­li əsa­sın­da və mo­del sa­hə­si miq­ya­sın­da ra­dio­gen is­ti­lik ge­ne­ra­si­ya­sı nə­zə­rə alın­maq­la ye­ri­nə ye­ti­ri­lir­di.  Mo­del­ləş­dir­mə sa­hə­nin alt sər­hə­din­də ra­dio­gen is­ti­lik ge­ne­ra­si­ya­sı­nın (re­duk­si­ya olun­muş is­ti­lik axı­nı) ol­ma­dı­ğı şə­ra­it­də is­ti­lik axı­nı ve­ri­lir­di. Tə­yin edil­miş­dir ki, neft və qaz ya­taq­la­rı­nın lo­kal­laş­ma­sı “ter­mik güm­bəz”lər­lə əla­qə­dar olan çök­mə qat­da tem­pe­ra­tu­run yük­səl­mə­si ilə mü­əy­yən edi­lir. İs­ti­lik axı­nın ref­rak­si­ya­sı, eva­po­rit­lə­rin is­ti­lik­ke­çi­ri­ci­li­yi­nin və ter­ri­gen sü­xur­la­rın güm­bəz zo­na­la­rı ara­sın­da kont­rast­lı­ğı sə­bə­bin­dən, güm­bəz­lə­rin yer­ləş­di­ri­ci sü­xur­lar­la sər­hə­din­də baş ve­rir. Bu, çök­mə höv­zə­lər­də la­te­ral və şa­qu­li is­ti­qa­mət­lər­də is­ti­lik axı­nı­nın də­yiş­mə­si­nin əsas sə­bə­bi­dir. Çök­mə sü­xur­lar­da yük­səl­miş tem­pe­ra­tur zo­na­la­rı və neft-qaz tə­za­hür­lə­ri ara­sın­da­kı sıx kor­rel­ya­si­ya geo­ter­mik sa­hə­nin 2D və 3D mo­del­ləş­dir­mə nə­ti­cə­lə­ri ilə təs­diq  olu­nur. Qər­bi Ark­ti­ka­da, Xə­zər­ya­nı, Prip­yat və Şi­ma­lı Al­ma­ni­ya əyil­mə­lə­rin­də is­ti­lik axın­la­rı ölç­mə­lə­ri­nin nə­ti­cə­lə­ri təq­dim edil­miş­dir. Üz­vi mad­də­nin ka­ta­ge­ne­tik tem­pe­ra­tur şə­rai­ti­nin yer­ləş­mə də­rin­lik­lə­ri he­sab­lan­mış­dır ki, o ilk ya­naş­ma­dan neft mən­bə­yi komp­lek­si­nin də­rin­li­yi­ni proq­noz­laş­dır­ma­ğa im­kan ve­rir. Öy­rə­nil­miş höv­zə­lər­də, əv­vəl qeyd edil­miş neft və qaz ya­taq­la­rı­nın də­rin­lik qı­rıl­ma­la­rı ilə əla­qə­si, çök­mə və duz güm­bəz­li höv­zə­lə­rin tek­to­nik xü­su­siy­yət­lə­ri­ni və neft-qaz eh­ti­yat­la­rı­nı nə­za­rət­lən­di­rən is­ti­lik sa­hə­si­ni ge­ne­tik amil ki­mi qə­bul et­mə­yə zə­min ya­ra­dır. 

Açar söz­lər: tem­pe­ra­tur, is­ti­lik axı­nı, çök­mə höv­zə, duz güm­bə­zi, mo­del­ləş­dir­mə

ƏDƏBİYYAT

Айзберг Р.Э., Гарецкий З.Г., Карабанов А.К. и др. Разломы земной коры на территории Белоруссии. Красико-принт. Минск, 2007, с. 294-348.

Буштар М.С., Львов М.С. География и геология нефти и газа СССР и зарубежных стран. Недра. Москва, 1979, 368 с.

Верба М.Л., Шаров Н.В. Современное состояние и основные проблемы глубинного строения Баренцева моря. В: Апатиты. Т. 1. Геол. инст., Кольский науч. центр, Российская акад. Наук, 1988, с. 1-41.

Геология Беларуси. Институт геологических наук НАН Беларуси. Минск, 2001, 815 с.

Левашкевич В.Г. Закономерности распределения геотермического поля окраин Восточно-Европейской Платформы (Баренцевоморский и Белорусско-Прибалтийский регионы). МГУ, Москва, 2005, 332 с.

Пархомов М.Д. Тепловой режим Припятского прогиба. Сейсмологические и геотермические исследования в Белоруссии. Наука и техника. Минск, 1985, с.124-130.  

Суетнов В.В., Никульшина Е.А. Результаты изучения параметров нейтрального слоя в донных отложениях Южного Баренцева моря. Геотермальные исследования морского дна. Наука. Москва, 1988, с. 128-134.

Устрицкий В.И., Храмов А.Н. Геологическая история Арктики с позиций тектоники литосферных плит. В: Моря Советской Арктики. Недра. Ленинград, 1984, с. 253-265.

Хуторской М.Д. Геотермия Центрально-Азиатского складчатого пояса. РУДН. Москва, 1996, 285 с.

Bayer U., Scheck M., Rabbel W. et al. An intergrated study of the NE German Basin. Tectonophysics, Vol. 314, No. 1-3, 1999, pp. 285-307.

Clausen O.R. and Pedersen P.K. Late Triassic structural evolution of the southern margin of the Ringkobing Fyn High, Denmark. Mar. and Petrol. Geol., Vol. 16, No. 7, 1999, pp. 653-665.

Garetsky R.G., Pechernikov V.V., Aizberg R.E. and S.V. Klushin. Reflection of deep structure of the Pripyat Paleorift in thermobaric indexes of platform cover. Sov. Geol., No. 3, 1990, pp. 93-98.

Khutorskoi M.D., Podgornykh L.V., Gramberg I.S., Leonov Yu.G. Thermal tomography of the West Arctic Basin.  Geotectonics, Vol. 37, No. 3, 2003, pp. 245-261.

Khutorskoi M.D., Teveleva E.A., Tsybulya L.A., Urban G.I. Heat flow in saltdome basins of Eurasia: A comparative study. Geotectonics, Vol. 44, No. 4, 2010, pp. 289-304.

Majorowicz J.A., Cermak V., Šafanda J. et al. Heat flow models across the Trans-European Suture Zone in the area of the POLONAISE-97 seismic experiment.  Phys. Chem. Earth, Vol.  28, No. 9-11, 2003, pp. 375-391.

Mazur S., Scheck-Wenderoth M. Constraints on the tectonic evolution of the Central European Basin system revealed by seismic reflection profiles from Northern Germany. Netherlands J. Geosci. (Geol. Mijnb.), Vol. 84, No. 4, 2005, pp. 389-401.

Thibo H., Janik T., Omelchenko V.D. et al. Upper lithospheric seismic velocity structure across the Pripyat Trough and the Ukrainian Shield along the EUROBRIDGE’97 Profile. Tectonophysics.  Vol. 371, No. 1, 2003, pp. 41-79.

Tsybulya L.A., Levashkevich V.G. Heat flow in the Pripyat Trough and caused of its heterogeneity.  Journal of Geology, No. 4, 1990, pp. 20-38.

van Wees J.D., Stephenson R.A., Ziegler P.A. et al. On the origin of the Southern Permian Basin, Central Europe. Mar. and Petrol Geol., Vol. 17, 2000, pp. 43-59.

Verzhbitsky E.V. Geothermal regime, seafloor tectonics, and hydrocarbon generation temperatures in the eastern part of the Barents Sea. Geotectonics, Vol. 36, No. 1, 2002, pp. 76-85.

Volozh Yu.A., Antipov M.P., Khortov A.V., Yurov Yu.G. Structure and tectonic setting of the pre jurassic complexes of sedimentary cover in Caspian Sector of the Northern Peritethys. Proceed. of the Society of Exploration Geophysicists (SEG), Moscow, 1998.