Qara dəniz – Xəzər regionunda karbohidrogen tələlərin və yataqların formalaşma şəraitlərinin və paylanmasının qiymətləndirilməsi
1 Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, Elm və Təhsil Nazirliyinin Neft və Qaz İnstititu, Azərbaycan AZ 1000, Bakı, F.Əmirov küçəsi, 9: vagif.kerimov@mail.ru
2 Serqo Orconikidze adına Rusiya Dövlət Geoloji-Kəşfiyyat Universiteti, Rusiya 117997, Moskva, Mikluxo-Maklay küçəsi, 23: serikovaus@mgri.ru; mustaevrn@mgri.ru; romanovpa@mgri.ru
3 AC Soyuzmorgeo-AC Rosgeologiya, Elmi-Analitik Mərkəz, Rusiya 353461, Gəlincik şəh., Krımskaya küçəsi, 20: sengri@mail.ru
Xülasə
Qara dəniz-Xəzər regionunda formalaşma şəraitləri və müxtəliftipli tələlərin paylanmasını qiymətləndirmək üçün Rusiya və xaricin 670-dən artıq dəniz kontinental yataqlarının neft-qaz geoloji səciyyələndirilməsinə ehtiyac duyuldu. Tələlərin tipləri və KH yataqlarının bütövlükdə və Qara dəniz-Xəzər regionuna nəzərən təsəvvürlərinə söykənərək, təhlil edilən səciyyələrin seçilməsi və ümumiləşdirilməsi həyata keçirilmişdir.
Tələ və yataqların bəzi tiplərinin təyinatları və səciyyələndirilməsinə, regiondakı müxtəlif flüid tərkibli və yerləşdirici süxurların yaşına istinadən yataqlar haqqında məlumatlara müvafiq olaraq, yatağın bu və ya digər sinfə aidiyyətını əks etdirən təhlil olunan səciyyələrin məcmusu əsasında - struktur və sedimentasiya (litoloji-stratiqrafik), iki amil ayrılmışdır.
Müxtəliftipli yataqların ən böyük miqdarı ən yeni (44 %) və alp (40 %-ə qədər) tektonik-sedimentasiya dövrləri ilə əlaqədardır və qərbi Qara dəniz və regionun Qara dənizyanı hissəsində əksəriyyəti flüid tərkibli qaz və kondensat, onun şərqində – Xəzər-Xəzəryanı hissəsində isə neft yataqlarının olması göstərilmişdir.
Sedimentasiya amillərinin (litoloji məhdudiyyət və ya ekranlaşdırma, stratiqrafik ekranlaşdırma, biogermin formalaşması - forma və rezervuar kimi) təsiri ilə bağlı olan «quruluşsuz» tələlərin payı regiondakı yataqların ümumi sayının təxminən 5% -ni təşkil edir. Aparılmış təhlillərin göstərdiyi kimi, struktur amil onların formalaşmasında dolayı iştirak edir, karbohidrogenlərin miqrasiya axınlarının istiqamətini müəyyənləşdirir və ayrı-ayrı karbohidrogen yığınlarını neft-qaz yığımı zonalarına birləşdirir.
Açar sözləri: Qara dəniz-Xəzər regionu, tələ, yataq, neft, qaz, karbohidrogen, tektonik-sedimentasiya dövrləri
ƏDƏBİYYAT
Глумов И.Ф., Маловицкий Я.П., Новиков А.А., Сенин Б.В. Региональная геология и нефтегазоносность Каспийского моря. Недра-Бизнесцентр. Москва, 2004, 342 с.
Гулиев И.С., Керимов В.Ю., Мустаев Р.Н., Бондарев А.В. Оценка генерационного потенциала сланцевых низкопроницаемых толщ (Майкопская серия Кавказа). Научные труды НИПИ нефтегаз ГНКАР, No. 1, 2018, с. 4-20.
Гулиев И.С., Керимов В.Ю., Етирмишли Г.Д, Юсубов Н.П., Мустаев Р.Н., Гусейнова А.Б. Современные геодинамические процессы и их значение в восполнении запасов углеводородов в Черноморско-Каспийском регионе. Геотектоника, Vol. 55, No. 3, 2021, с. 96-112.
Ермолкин В.И., Керимов В.Ю. Геология и геохимия нефти и газа. Учебник для вузов. ООО "Издательский дом Недра". Москва, 2012, 460 с.
Кадиров Ф.А., Сафаров Р.Т. Деформация земной коры Азербайджана и сопредельных территорий по данным GPS-измерений. Известия НАН Азербайджана, Науки о Земле, No. 1, 2013, с. 47-55.
Керимов В.Ю. Моделирование углеводородных систем и месторождений нефти и газа. Издательство Российский государственный геологоразведочный университет им. С.Орджоникидзе. Москва, 2021, 302 с.
Керимов В.Ю., Бондарев А.В., Мустаев Р.Н., Хоштария В.Н. Оценка геологических рисков при поисках и разведке месторождений углеводородов. Нефтяное хозяйство, No. 8, 2017, с. 36-41.
Керимов В.Ю., Мустаев Р.Н. Литолого-геохимическая характеристика низкопроницаемых сланцевых толщ (на примере хадумской свиты Предкавказья). Горный журнал, No. 7, 2021, c. 28-33.
Керимов В.Ю., Мустаев Р.Н., Дмитриевский С.С., Яндарбиев Н.Ш., Козлова Е.В. Перспективы поисков скоплений углеводородов в сланцевых низкопроницаемых толщах Хадумской свиты Предкавказья. Нефтяное хозяйство, Nо. 10, 2015а, с. 50-53.
Керимов В.Ю., Мустаев Р.Н., Серикова У.С., Лавренова Е.А., Круглякова М.В. Генерационно-аккумуляционные углеводородные системы на территории п-ова Крым и прилегающих акваторий Азовского и Черного морей. Нефтяное хозяйство, No. 3, 2015б, с. 56-60.
Керимов В.Ю., Осипов А.В., Мустаев Р.Н., Монакова А.С. Моделирование углеводородных систем в регионах со сложным геологическим строением. 16th Science and Applied Research Conference on Oil and Gas Geological Exploration and Development. GEOMODEL 2014, pp. 47-
51, DOI:10.3997/2214-4609.20142245.
Керимов В.Ю., Сенин Б.В., Богоявленский В.И., Шилов Г.Я. Геология, поиски и разведка месторождений углеводородов на акваториях Мирового океана. Недра. Москва, 2016а, 411 с.
Керимов В.Ю., Шилов Г.Я., Мустаев Р.Н., Дмитриевский С.С. Термобарические условия формирования скоплений углеводородов в сланцевых низкопроницаемых коллекторах хадумской свиты Предкавказья. Нефтяное хозяйство, 2016б, с. 8-11.
Клещев К.А., Шеин В.С. Нефтяные и газовые месторождения России. Справочник: в 2 кн. ВНИГНИ. Москва, 2010, 1554 с.
Лапидус А.Л., Керимов В.Ю., Мустаев Р.Н., Мовсумзаде Э.М., Салихова И.М., Жагфаров Ф.Г. Природные битумы – физико-химические свойства и технологии добычи. Химия твердого топлива, No. 6, 2018, с. 4-15, http://dx.doi.org/10.1134/s0023117718060087.
Сенин Б.В., Керимов В.Ю., Богоявленский В.И., Леончик М.И., Мустаев Р.Н. Нефтегазоносные провинции морей России и сопредельных акваторий. Книга 2. История и общая характеристика морской периферии России. Нефтегазоносные провинции морей Западной Арктики. Издательский дом Недра. Москва, 2020, 341 с.
Сенин Б.В., Керимов В.Ю., Богоявленский В.И., Леончик М.И., Мустаев Р.Н. Нефтегазоносные провинции морей России и сопредельных акваторий. Книга 3. Нефтегазоносные провинции морей Восточной Арктики и Дальнего Востока. Российский государственный геологоразведочный университет им. С.Орджоникидзе. Москва, 2022, 339 с.
Сенин Б.В., Савченко В.И., Устьянцев В.Л., Шайнуров Р.В. Структура и нефтегазогеология модель морей Черноморско-Каспийского региона по комплексу геолого-геофизических данных. В сб.: Проблемы геологии и освоения недр юга России. Изд-во ЮНЦ РАН. Ростов-на-Дону, 2006, с. 174-176.
Gurbanov V.Sh., Hasanov A.B., Abbasova G.G. The stochastic character of distribution of granulometric content and fractality of porous structure in oil reservoirs. ANAS Transactions, Earth Sciences, No. 2, 2019, pp. 54-60.
Kerimov V., Rachinsky M., Mustaev R., Serikova U. Geothermal conditions of hydrocarbon formation in the South Caspian basin. Iranian Journal of Earth sciences, Vol. 10, No. 1, 2018, pp. 78-89.
Kerimov V.Yu., Mustaev R.N., Bondarev A.V. Evaluation of the organic carbon content in the low-permeability shale formations (as the case of the Khadum suite in the Ciscaucasia region). Oriental Journal of chemistry, Vol. 32, No. 6, 2016, pp. 3235-3241, DOI: 10.13005/ojc/320648.
Rachinsky M.Z., Kerimov V.Yu. Fluid dynamics of oil and gas reservoirs. Wiley-Scrivener Publishing. New Jersey, 2015, 640 p., DOI: 10.1002/9781118999004.
Senin B.V., Kerimov V.Y., Mustaev R.N., Aliyeva S.A. Lithological and paleogeographic conditions for the formation and location of sedimentary basins of the Caspian region. ANAS Transactions, Earth Sciences, No. 1, 2021, pp. 16-28.
DOI: 10.33677/ggianas20230100096