Mə­qa­lə­də Ab­şe­ron ya­rı­ma­da­sı­nın (Azər­bay­can) cə­nub-qərb his­sə­sin­də yer­lə­şən və pal­çıq vul­ka­niz­mi­nin ak­tiv­li­yi ilə sə­ciy­yə­lə­nən Lök­ba­tan pal­çıq vul­ka­nı əra­zi­si­nin ge­ne­zi­si, qu­ru­lu­şu, geo­kim­yə­vi və geo­fi­zi­ki mə­sə­lə­lə­ri mü­za­ki­rə olu­nur.

Pal­çıq vul­ka­nı­nın  əmə­lə gəl­mə­si pro­se­si haq­qın­da əv­vəl­lər söy­lə­ni­lən (maq­ma­tik, tek­to­nik, kar­bo­hid­ro­gen və s.) fi­kir­lər­lə ya­na­şı mü­əl­lif­lər öz fər­ziy­yə­lə­ri­ni irə­li sür­müş­lər.

On­la­rın fik­rin­cə pal­çıq vul­ka­nı­nın əmə­lə gəl­mə­sin­də apa­rı­cı rol geo­di­na­mik təz­yiq nə­ti­cə­sin­də ter­ri­gen-gil­li tə­bə­qə­lər­dən sı­xış­dı­rı­lıb çı­xa­rı­lan su­lar gil­li  sü­xur­la­rı nəm­lən­di­rib  do­yu­ra­raq, ət­raf­da­kı li­to­lo­ji fərq­lə­rə nis­bə­tən zə­if sıx­lı­ğa ma­lik ol­du­ğun­dan mü­əy­yən də­rin­lik­lər­də çı­xış ka­nal­la­rı və ara ka­me­ra­lar ya­ra­dır. Əsa­sən gil­li sü­xur­lar­dan təş­kil ol­şun­muş brek­çi­ya yük­sək təz­yiq­lə ye­ni ya­ran­mış püs­kür­mə ka­na­lı ilə yer sət­hi­nə çıx­ma­ğa me­yil­li­dir və nə­ti­cə­də pal­çıq vul­ka­nı for­ma­la­şır.

Pal­çıq vul­ka­nı­nın əmə­lə gəl­mə­si ilə bağ­lı ye­ni fər­ziy­yə­ni nə­zə­rə ala­raq, ora­da­kı brek­çi­ya­la­rı­nın top­lan­ma­sı üçün ara­lıq ka­me­ra­la­rın ay­rıl­ma­sı ilə pal­çıq vul­ka­nı­nın əmə­lə gəl­mə­si me­xa­niz­mi­nin sxe­mi tək­lif edil­miş­dir.

Mü­əy­yən edil­miş­dir ki, pal­çıq vul­ka­nı  brek­çi­ya­la­rın­da  üs­tün­lük təş­kil edən mik­roe­le­ment­lər  bor, ci­və, man­qan, ba­ri­um, stron­si­um, li­ti­um və s. olub on­la­rın miq­da­rı çök­mə sü­xur­lar üçün klark ədə­din­dən bir ne­çə də­fə yük­sək­dir.

Lök­ba­tan pal­çıq vul­ka­nı əra­zi­sin­də 9 pro­fil üz­rə 19 fi­zi­ki nöq­tə­də şa­qu­li elekt­rik zond­la­ma iş­lə­ri­nin ma­te­ri­al­la­rın­dan is­ti­fa­də edi­lə­rək təd­qi­qat sa­hə­si­nin  tam, ix­ti­ya­ri kə­sik­lə və  X, Y, Z ox­la­rı bo­yun­ca, elə­cə də vul­ka­nın ye­rüs­tü his­sə­si­nin mor­fo­lo­ji qu­ru­lu­şu 3D mo­del­lə­ri qu­rul­muş­dur.

Açar söz­lər: geo­fi­zi­ka, pal­çıq vul­ka­nı, elekt­rik kəş­fiy­ya­tı, mik­roe­le­ment­lər, fa­si­lə­siz­lik, 3D mo­del, qaz­lar

ƏDƏBİYYAT

Алиев Ад.А. Грязевой вулканизм Южно-Каспийского нефтегазоносного бассейна. Тр. Института Геологии НАН Азербайджана, Nafta-Press, No. 31, 2003, с. 21-47.

Алиев Ад.А., Гасанов а.Г., Байрамов А.А., Белов И.С. Землетрясения и активизация грязевулканической деятельности (причинная связь и взаимодействие). Тр. Института Геологии АН Азербайджана, Nafta-Press, No. 29, 2001, c. 26-39.

Алиев Ад.А., Гулиев И.С., Дадашев Ф.Г., Рахманов Р.Р. Атлас грязевых вулканов мира. Nafta-Press. Баку, 2015, 322 с.

Попов Е.А., Тен К.М., Фунтиков Г.Н., Селяков В.И., Глушко С.П. Методические рекомендации по использованию ВЭЗ для детального расчленения разреза при решении геологических и инженерно-геологических задач. Ротапринт. Москва, 1990, 52 с.

Рахманов Р.Р. Грязевые вулканы и их значение в прогнозировании газонефтеносности недр. Недра. Москва, 1987, 174 с.

Рашидов Т.М. Морфоструктурные исследования грязевых вулканов Гобустана с использованием технологии GIS (в связи с нефтегазоностностью). Дис. на соиск.уч. степени доктора философии по наукам о Земле. Баку, 2017, 165 с.

Саламов А.М., Мухтаров А.Ш., Мамедов В.А. 3D геофизическая модель близповерхностной структуры грязевого вулкана Дашгиль. ANAS Transactions, Earth Sciences, No. 1, 2019, с. 32-40. DOI: 10.33677/ggianas20190100024.

Холодов В.Н. Грязевые вулканы: распространение и генезис. Геология и полезные ископаемые Мирового океана. No. 4, 2012, с. 5-25.

Юсубов Н.П., Гулиев И.С. Грязевой вулканизм и углеводородные системы Южно-Каспийской впадины (по новейшим данным геофизических и геохимических исследований). Элм. Баку, 2022, 168 с.

Якубов А.А., Али-заде А.А., Зейналов М.М. Атлас грязевых вулканов Азербайджанской ССР. Элм. Баку, 1971, 258 с.

Якубов А.А., Кастрюлин Н.С., Джавадов А.А. Грязевой вулканизм и нефтегазоносность Локбатана. Элм. Баку, 1976, 76 с.

Aliyev Ad.A., Guliyev I.S., Belov I.S. Catalogue of recorded eruptions of mud volcanoes of Azerbaijan for period of years 1810-2001. Nafta-Press. Baku, 2002, 88 p.

Baghzendani H.R., Aghajani H., Solimani M. Subsurface modeling of mud volcanoes, using density model and analysis of seismic velocity. Journal of Mining & Environment, Vol. 6, No. 1, 2015, p. 31-39. doi: 10.22044/jme.2015.383.

Evans R.J. The structure, evolution and geophysical expression of mud volcano systems from the South Caspian Basin. PhD Thesis, Cardiff University, 2007, 290 p., http://orca.cf.ac.uk/54906/1/U585295.pdf

Evans R.J., Stewart S.A., Davies R.J. The structure and formation of mud volcano summit calderas. Journal of the Geological Society, Vol. 165, No. 4, 2008, pp. 769-780, doi: 10.1144/0016-76492007-118.

Feseker T., Brown K., Blanchet C., Scholz F., Nuzzo M.  Active mud volcanoes on the upper slope of the western Nile deep-sea fan – first results from the P362/2 cruise of R/V Poseidon. Geo-Marine Letters, Vol. 30, No. 3-4, 2010, pp. 169-186.

Martinelli G., Ferrari G. Earthquake forerunners in a selected area of Northern Italy: recent developments in automatic geochemical monitoring. Tectonophysics, Vol. 193, No. 4, 1991, pp. 397-410, DOI: 10.1016/0040-1951(91)90348-V.

Milkov A.V. Worldwide distribution of submarine mud volcanoes and associated gas hydrates. Marine Geology, Vol. 167, No.1-2, 2000, pp. 29-42, DOI: 10.1016/S0025-3227(00)00022-0.

Rashidov T. The diversity of mud volcanoes in the landscape of Azerbaijan. EGU General Assembly Conference Abstracts. Vienna, 2014, 1610019R, DOI: 10.13140/RG.2.2.23100.74883

Rashidov T., Kangarli I., Ibragimov V. The quaternary mud volcanism in azerbaijan as the geological phenomenon of the Ponto-Caspian region of the alpine-himalayan folded belt. The Third Plenary Meeting and Field Trip of INQUA IFG 1709F POCAS. Tehran and Guilan Province, I.R. Iran, 2019, pp. 121-123.

Robertson A.H.F., Kopf A. Tectonic settings and processes of mud volcanism on the Mediterranean ridge accretionary complex: evidence from LEG 160. Proceedings of the Ocean Drilling Program, Scientific Results, Vol. 160, 1998.

Sawolo N., Sutriono E., Istadi B.P., Darmoyo Agung B. The LUSI mud volcano triggering controversy: Was it caused by drilling? Marine and Petroleum Geology, Vol. 26, No. 9, 2009, pp. 1766-1784, DOI: 10.1016/j.marpetgeo.2009.04.002.

Zoporowski A., Miller S.A. Modelling eruption cycles and decay of mud volcanoes. Marine and Petroleum Geology, Vol. 26, No. 9, 2009, pp. 1879-1887.