Azər­bay­can­da elekt­rik kəş­fiy­ya­tı da­ğə­tə­yi və dep­res­si­ya sa­hə­lə­rin­də rel­ye­fin öy­rə­nil­mə­si məq­sə­di­lə apa­rıl­mış­dır. Bu sa­hə­lə­rin öy­rə­nil­mə­si üçün maq­ni­to­tel­lu­rik zond­la­ma (MTZ) və pro­fil­lə­mə (MTP) üsul­la­rı tət­biq edil­miş­dir. Geo­fi­zi­ki pro­fil­də is­ti­fa­də edi­lən komp­leks­lər­dən alı­nan mə­lu­mat­la­ra gö­rə, mü­hi­tin elekt­rik ke­çi­ri­ci­li­yi­nin də­qiq­ləş­di­ril­mə­si hə­ya­ta ke­çi­ril­miş­dir.

Də­rin və struk­tur-ax­ta­rış qu­yu­la­rı­nın mə­lu­mat­la­rı əsa­sın­da sa­hə­nin geo­lo­ji qu­ru­lu­şun­da Me­zo-Kay­na­zoy əmə­lə­gəl­mə­sin­də çök­mə, vul­ka­no­gen-çök­mə və vul­ka­no­gen sü­xur­lar təd­qiq edi­lir ki, bu­da kə­si­li­şin xü­su­si li­to­lo-stra­tiq­ra­fik va­hid­lə­rə ayr­ma­ğa im­kan ve­rir: 1-ci elekt­rik qat, yük­sək xü­su­si elekt­rik mü­qa­vi­mət­li­dir 10-20 Om·m, stra­tiq­ra­fik cə­hət­dən Üst Plio­se­nin alt çö­kün­tü­lə­ri­nə uy­ğun­dur; 2-ci elekt­rik qat, ke­çi­ri­ci­dir və xü­su­si elekt­rik mü­qa­vi­mə­ti 1.5-3 Om·m olub, bö­yük stra­tiq­ra­fik in­ter­val­dır və Üst Plio­se­nin aşa­ğı his­sə­sin­dən Or­ta Eosen­də da­xil ol­maq­la əha­tə edir; 3-cü elekt­rik qat, yük­sək xü­su­si elekt­rik mü­qa­vi­mət­li­dir – 15-60 Om·m, Or­ta Plio­sen­dən baş­la­ya­raq Üst Tə­ba­şi­rin kar­bo­nat­lı və vul­ka­no­gen-çök­mə sü­xur­la­rı­nı əha­tə edir; 4-cü elekt­rik qat, ara­lıq­dır, bu­ra yük­sək om­lu is­ti­nad elekt­rik ho­ri­zon­tun­dan təş­kil olun­muş­dur, xü­su­si elekt­rik mü­qa­vi­mə­ti 40-100 Om·m-dir, stra­tiq­ra­fik tər­kib­cə Üst Tə­ba­şi­rin vul­ka­no­gen çö­kün­tü­lə­rin­dən iba­rət­dir; 5-ci elekt­rik ho­ri­zont, yük­sək mü­qa­vi­mət­li­dir yer qa­tı­nın üst kon­si­li­da­si­ya his­sə­si­nə aiddir. Elekt­rik kəş­fiy­ya­tı­nın mə­lu­mat­la­rı­nın ema­lı za­ma­nı sü­xur­la­rın ani­zot­ro­pi­ya xü­su­siy­yə­ti­nə aid olan üsul­dan is­ti­fa­də edi­lir.

Elekt­rik kəş­fiy­ya­tı­nın mə­lu­mat­la­rı­nın in­terp­re­ta­si­ya­sı­nın nə­ti­cə­lə­ri gös­tə­rir ki, Me­za­zo­ya la­yi­hə­lən­di­ril­miş də­rin kəş­fiy­yat qu­yu­la­rın­da, bu is­ti­qa­mə­tin MTZ üsu­lu­nun nə­ti­cə­lə­ri nə­zə­rə alın­ma­lı­dır; be­lə ki, üsul də­rin­də ya­tan ho­ri­zont­la­rın ay­rıl­ma­sı­na im­kan ya­ra­dır. Apa­rı­lan təd­qi­qa­tı ümu­mi­ləş­di­rə­rək be­lə nə­ti­cə­yə gəl­mək olar ki, ge­oe­lekt­rik kə­si­li­şin ay­rıl­ma­sı üsu­lu mü­hi­tin elekt­rik ke­çi­ri­ci­li­yi­nin tez­lik dia­pa­zo­nun­da pro­fil üz­rə də­qiq­ləş­di­ril­mə­si­nə şə­ra­it ya­ra­dır.

Açar söz­lər: ho­ri­zont, ge­oe­lekt­rik qey­ri-bir­cins­li­lik, maq­ni­to­tel­lu­rik pro­fil­lə­mə, maq­ni­to­tel­lu­rik zond­la­ma, qrı­şıq, kə­si­liş, qu­yu

ƏDƏBİYYAT

Буракович T.K., Кушнир A.M., Ильюшенко В.A. Геоэлектрические исследования нефтегазоносного района южного склона центральной части Днепровско-Донецкой впадины. Геофизический журнал, Т.  40,  No. 5,  2018, c.172-190. 

Егоров А.С., Мовчан И.Б. Комплексирование геофизических методов: Учебное пособие. Санкт-Петербургский горный университет. СПб, 2020, 116 с.

Кочарли Ш.С. Проблемные вопросы нефтегазовой геологии Азербайджана. Ганун. Баку, 2015, 278 с.

Назаров А.Ю., Гаджиев А.Н. Об особенностях седиментации осадочных образований в Южно-Каспийской Впадине. Geophysics news in Azerbaijan, No. 1-2, 2013, с. 11-15.

Сапожников В.М. Предпосылки успешного применения простых методов электрометрии при поисках глубокозалегающих колчеданных месторождений. Изв.УГГУ, Вып. 3(55), 2019, с. 63-70.

Сеидов В.М., Халилова Л.Н. Структурные особенности и нефтегазоносность Нижнекуринской впадины. Известия УГГУ, Вып. 3(51), 2018, c. 40-46.

Abu El-Ata A.S., Yousif M.S., Youssef M.A.S., Elkotb A.S. Geoelectrical analysis for evaluating the aquifer hydraulic characteristics of Darb El Arbein area, South Western Desert, Egypt. Egypt. J. of Applied Geophysics, Vol. 15(2), 2016, pp. 91-106. 

Alizadeh A.A., Guliyev I.S., Kadirov F.A., Eppelbaum L.V. Geosciences in Azerbaijan. Vol. 1 – Geology. Springer. Heidelberg, N.Y., 2016, 239 p.

Cordell D., Unsworth M.J., Lee B., Hanneson C., Milling D.K., Mann I.R. Estimating the geoelectric field and electric power transmission line voltage during a geomagnetic storm in Alberta, Canada using measured magnetotelluric impedance data: the influence of three‐dimensional electrical structures in the lithosphere. Space Weather, Vol. 19, No. 10, October 2021, DOI: 10.1029/2021SW002803. 

Duan J., Kyi D. Australian lithospheric architecture magnetotelluric project (AusLAMP): Victoria data release report (Technical Report). Canberra, ACT: Geoscience Australia. 2018, pid.geoscience.gov.au/dataset/ga/120864.

Marshall R., Dziura L., Wang L., Youn J., Terkildsen M. Estimating extreme geoelectric field values for the Australian Region. Space Weather, Vol. 18, No. 11, November 2020, DOI: 10.1029/2020SW002512.

Ribeiro J., Pinheiro F.J.G., Pais. M.A. First estimations of geomagnetically induced currents in the south of Portugal. Space Weather, Vol. 19, No. 1, January 2021, DOI:10:1029/2020SW002546.

Seladji S., Cosenza P., Tabbagh A., Ranger J., Richard G. The effect of compaction on soil electrical resistivity: a laboratory investigation. Soil Science, Vol. 61, No. 6, 2010, pp. 1043-1055.