№ 1,
2022
Məqaləni yüklə
Iraq, Bayci-Tikrit su hövzəsi tədqiqatları üzrə geoelektrik metodlardan istifadə etməklə məsaməli su təbəqəsinin hidro-geofiziki parametrlərinin qiymətləndirilməsi
1 - Rabitə və əlaqə idarəsi, Elm və texnologiya nazirliyi, Bağdad, İraq 10070, Iraq: zaidoon.taha@live.com
2 - Tətbiqi geologiya şöbəsi Elmi kollec,Tikrit Universiteti, Tikrit, İraq: dr.muhana@tu.edu.iq (M.M.A.), sabbar.saleh@tu.edu.iq (S.A.S)
3 - Geologiya şöbəsi, Atom enerjisi üzrə komissiya, Dəməşq, Suriya P.O.Box 6091: jasfahani@aec.org.sy
Xülasə
A-
A+
Qrunt suları adətən geofiziki üsullarla tədqiq olunan, səthdəki su çatışmazlıgını kompensasiya edən alternativ su mənbə-lərindən biridir. Əsas su təbəqələrinin qalınlığını, uzunluğunu və hidravlik parametrlərini təyin etmək üçün şaquli elektrik zondunu tətbiq etməklə, Bayci-Tikrit yarımhövzəsində İraqda geoelektrik tədqiqatı həyata keçirilir. Şlümberq konfiqurasiyasından istifadə et-məklə, dərinliyi 151 metrə çatmaqla, maksimal 400 metr yarim intervalda (AB/2=400 m) altı geoelektrik profilə üzrə paylanmış ümumilikdə qırx ŞEZ yerinə yetirilib. Orta kvadratlı xəta əmsalını azaltmaq və interpretasiya dəqiqliyini artırmaq məqsədilə inversiya modelləşməsindən istifadə etməklə əlilə köməkçi nöqtə metodu və avtomatik olaraq İPİ2 proqramlari vasitəsilə ŞEZ əyriləri emal edilmişdir.
İnversiya nəticələri göstərdi ki, əsas su təbəqəsinin qalınlığı təxminən 50-128 metrdir. Müşahidə keçidləri boyunca altı geoelekt-rik kəsilişi çəkmək məqsədilə interpretasiya nəticələrindən istifadə olunub. Bu nəticələr göstərdi ki ərazinin əsas su təbəqəsi məhdud növdən yarıməhdud növə keçməyə uygun olan İncana formasiyasına məxsus çöküntülərdən (qum gilli qum və qum) ibarətdir. Geoelektrik və hidravlik parametrlər arasında spesifik empirik (təcrübi) əlaqələrin əsası qoyulub. Onlardan tədqiq olunan ərazidə əsas su təbəqəsinin hidravlik keçiriciliyini (K) və ötürücülüyünü hesablamaq məqsədilə istifadə olunub. K və T dəyərlərinin nəticələrindən yeni quyuların yerləri üçün uygun əraziləri müəyyənləşdirməklə məkan dəyişkənliklərini izləmək məqsədilə istifadə olunub.
Açar sözlər: ŞEZ, əks modellik, hidro-geoloji xarakteristika, ötürücülük, Bayci-Tikrit yarımhövzəsi, İraq
ƏDƏBİYYAT
Abdulrazzaq Z.T. Application of vertical electrical sounding to delineate and evaluate of aquifers characteristics in Baiji-Tikrit Basin. M.Sc. Thesis, University of Tikrit, 2011,10 p.
Abdulrazzaq Z.T., Agbasi O.E., Aziz N.A., Etuk S.E. Identification of potential groundwater locations using geophysical data and fuzzy gamma operator model in Imo, Southeastern Nigeria. Applied Water Science, Vol. 10, No. 8, 2020a, 188, https://doi.org/10.1007/s13201-020-01264-6.
Abdulrazzaq Z.T., Al-Ansari N., Aziz N.A., Agbasi O.E., Etuk S.E. Estimation of main aquifer parameters using geoelectric measurements to select the suitable wells locations in Bahr Al-Najaf depression, Iraq. Groundwater for Sus-tainable Development, Vol. 11, 2020b, 100437, https://doi.org/ 10.1016/j.gsd.2020.100437.
Agbasi O.E., Aziz N.A., Abdulrazzaq Z.T., Etuk S. E. Integrated geophysical data and GIS technique to forecast the potential groundwater locations in part of South Eastern Nigeria. Iraqi Journal of Science, Vol. 60, No. 5, 2019, pp. 1013-1022.
Al-Ani A.A. The optimum investment of groundwater in Fatha-Samarra basin. M.Sc. thesis, college of science, University of Baghdad, 1997, 114 p.
AL-Awsi M.H. and Abdulrazzaq Z.T. Implementing electrical resistivity tomography to delineate soil contamination zone, Southern Baqubah City, Iraq. Kuwait Journal of Science, Vol. 49, No. 2, 2022, https://doi.org/10.48129/kjs.10674.
Al-Janabi M.A.J. Hydrochemistry of the unconfined aquifer and the relationship of unsaturated zone sediments on the groundwater quality in Tikrit – Samara basin, Ph.D. thesis, college of science, University of Baghdad, 2008, 154 p.
Al-Jobori N.H. Hydrogeological conditions of Baiji-Tikrit sub basin, M.Sc. thesis, college of science, University of Tikrit, 2011, 164 p.
Al-Kadhimi J.A.M., Sissakian V.K., Satter A.F., Diekran D.B. Tectonic map of Iraq, Scale 1:1,000,000. 2nd Edition, GEOSURV, Baghdad, 1996.
Al-Minshid F.H.K. Groundwater study of Al-Dhibaee area using electrical survey and pumping test wells. M.Sc. thesis, college of science, University of Baghdad, 2001, 119 p.
Basi M.A. and Karim S.A. The stage report of the local geological survey, Vol. 2, 1990, Laboratory Studies.
Bobachev C. "IPI2Win": a Windows software for an automatic interpretation of resistivity sounding data. PhD tesis, Moscow State University, Moscow, Russia, 2002, 320 p.
Buday T. and Jassim S. Tectonic map of Iraq (A), scale 1:1000000. Iraq Geol. Surv. Publ., Baghdad, 1984.
de Almeida A., Maciel D.F., Sousa K.F., Nascimento C.T.C., Koide S. Vertical electrical sounding (VES) for estimation of hydraulic parameters in the porous aquifer. Water, Vol. 13, No.2, 2021, 170, https://doi.org/10.3390/w13020170.
Gaikwad S., Pawar N.J., Bedse P., Wagh V., Kadam A. Delineation of groundwater potential zones using vertical electrical sounding (VES) in a complex bedrock geological setting of the West Coast of India. Modeling Earth Systems and Envi-ronment, 2021, pp. 1-15, https://doi.org/10.1007/ s40808-021-01223-3.
Hamza N.M., Lawa F., Yacoub S.Y., Mussa A.Z., Fouad S.F. Regional geological stage report. SEGESMI, Baghdad. Project C.E.S.A., Geological Activity, No. 2023 of Iraq Geol. Surv. Libr. Rep., 1990.
Jassim S.Z., Goff J. Geology of Iraq. Dolin, Prague and Moravian Museum. Brno, 2006, 341 p.
Keller G.V. Application of resistivity methods in mineral and groundwater exploration program. Mining and Groundwater Geophysics, Geological Survey of Canada, No. 26, 1967, pp. 51-66.
Kosinski W.K., Kelly W.E. Geoelectric soundings for predicting aquifer properties. Groundwater, Vol. 19, 1981, pp. 163-171.
Lech M., Skutnik Z., Bajda M., Markowska-Lech K. Applications of electrical resistivity surveys in solving selected geotechnical and environmental problems. Applied Sciences, Vol. 10, No. 7, 2020, 2263, https://doi.org/10.3390/ app10072263.
Orellana E., Mooney H.M. Master tables and curves for vertical electrical sounding over layered structures. Interciencia. Madrid, Spain, 1966, 34 p.
Oudeika M.S., Taşdelen S., Güngör M., Aydin A. Integrated vertical electrical sounding and hydrogeological approach for detailed groundwater pathways investigation: Gökpınar Dam Lake,
Denizli, Turkey. Journal of African Earth Sciences, Vol. 182, 2021, 104273, https://doi.org/10.1016/ j.jafrearsci.2021.104273.
Soomro A., Qureshi A.L., Jamali M.A., Ashraf A. Groundwater investigation through vertical electrical sounding at hilly area from Nooriabad toward Karachi. Acta Geophysica, Vol. 67, No. 1, 2019, pp. 247-261., https://doi.org/10.1007/ s11600-019-00247-9.
Virupaksha H.S., Lokesh K.N. Electrical resistivity, remote sensing and geographic information system approach for mapping groundwater potential zones in coastal aquifers of Gurpur watershed. Geocarto International, Vol. 36, No. 8, 2021, pp. 888-902, https://doi.org/10.1080/10106049.2019. 1624986.
Youssef M.A.S. Geoelectrical analysis for evaluating the aquifer hydraulic characteristics in Ain El-Soukhna area, West Gulf of Suez, Egypt. NRIAG Journal of Astronomy and Geophysics, Vol. 9, No. 1, 2020, pp. 85-98.
Zohdy A.A.R. A new method for the automatic interpretation of Schlumberger and Wenner sounding curves. Geophysics, Vol. 54, No. 2, 1989, pp. 245-253.
Zohdy A.A.R., Bisdorf R.J. Schlumberger soundings near Medicine Lake, California. Geophysics, Vol. 55, No. 8, 1990, pp. 956-964.
DOI:
10.33677/ggianas20220100068
İnversiya nəticələri göstərdi ki, əsas su təbəqəsinin qalınlığı təxminən 50-128 metrdir. Müşahidə keçidləri boyunca altı geoelekt-rik kəsilişi çəkmək məqsədilə interpretasiya nəticələrindən istifadə olunub. Bu nəticələr göstərdi ki ərazinin əsas su təbəqəsi məhdud növdən yarıməhdud növə keçməyə uygun olan İncana formasiyasına məxsus çöküntülərdən (qum gilli qum və qum) ibarətdir. Geoelektrik və hidravlik parametrlər arasında spesifik empirik (təcrübi) əlaqələrin əsası qoyulub. Onlardan tədqiq olunan ərazidə əsas su təbəqəsinin hidravlik keçiriciliyini (K) və ötürücülüyünü hesablamaq məqsədilə istifadə olunub. K və T dəyərlərinin nəticələrindən yeni quyuların yerləri üçün uygun əraziləri müəyyənləşdirməklə məkan dəyişkənliklərini izləmək məqsədilə istifadə olunub.
Açar sözlər: ŞEZ, əks modellik, hidro-geoloji xarakteristika, ötürücülük, Bayci-Tikrit yarımhövzəsi, İraq
ƏDƏBİYYAT
Abdulrazzaq Z.T. Application of vertical electrical sounding to delineate and evaluate of aquifers characteristics in Baiji-Tikrit Basin. M.Sc. Thesis, University of Tikrit, 2011,10 p.
Abdulrazzaq Z.T., Agbasi O.E., Aziz N.A., Etuk S.E. Identification of potential groundwater locations using geophysical data and fuzzy gamma operator model in Imo, Southeastern Nigeria. Applied Water Science, Vol. 10, No. 8, 2020a, 188, https://doi.org/10.1007/s13201-020-01264-6.
Abdulrazzaq Z.T., Al-Ansari N., Aziz N.A., Agbasi O.E., Etuk S.E. Estimation of main aquifer parameters using geoelectric measurements to select the suitable wells locations in Bahr Al-Najaf depression, Iraq. Groundwater for Sus-tainable Development, Vol. 11, 2020b, 100437, https://doi.org/ 10.1016/j.gsd.2020.100437.
Agbasi O.E., Aziz N.A., Abdulrazzaq Z.T., Etuk S. E. Integrated geophysical data and GIS technique to forecast the potential groundwater locations in part of South Eastern Nigeria. Iraqi Journal of Science, Vol. 60, No. 5, 2019, pp. 1013-1022.
Al-Ani A.A. The optimum investment of groundwater in Fatha-Samarra basin. M.Sc. thesis, college of science, University of Baghdad, 1997, 114 p.
AL-Awsi M.H. and Abdulrazzaq Z.T. Implementing electrical resistivity tomography to delineate soil contamination zone, Southern Baqubah City, Iraq. Kuwait Journal of Science, Vol. 49, No. 2, 2022, https://doi.org/10.48129/kjs.10674.
Al-Janabi M.A.J. Hydrochemistry of the unconfined aquifer and the relationship of unsaturated zone sediments on the groundwater quality in Tikrit – Samara basin, Ph.D. thesis, college of science, University of Baghdad, 2008, 154 p.
Al-Jobori N.H. Hydrogeological conditions of Baiji-Tikrit sub basin, M.Sc. thesis, college of science, University of Tikrit, 2011, 164 p.
Al-Kadhimi J.A.M., Sissakian V.K., Satter A.F., Diekran D.B. Tectonic map of Iraq, Scale 1:1,000,000. 2nd Edition, GEOSURV, Baghdad, 1996.
Al-Minshid F.H.K. Groundwater study of Al-Dhibaee area using electrical survey and pumping test wells. M.Sc. thesis, college of science, University of Baghdad, 2001, 119 p.
Basi M.A. and Karim S.A. The stage report of the local geological survey, Vol. 2, 1990, Laboratory Studies.
Bobachev C. "IPI2Win": a Windows software for an automatic interpretation of resistivity sounding data. PhD tesis, Moscow State University, Moscow, Russia, 2002, 320 p.
Buday T. and Jassim S. Tectonic map of Iraq (A), scale 1:1000000. Iraq Geol. Surv. Publ., Baghdad, 1984.
de Almeida A., Maciel D.F., Sousa K.F., Nascimento C.T.C., Koide S. Vertical electrical sounding (VES) for estimation of hydraulic parameters in the porous aquifer. Water, Vol. 13, No.2, 2021, 170, https://doi.org/10.3390/w13020170.
Gaikwad S., Pawar N.J., Bedse P., Wagh V., Kadam A. Delineation of groundwater potential zones using vertical electrical sounding (VES) in a complex bedrock geological setting of the West Coast of India. Modeling Earth Systems and Envi-ronment, 2021, pp. 1-15, https://doi.org/10.1007/ s40808-021-01223-3.
Hamza N.M., Lawa F., Yacoub S.Y., Mussa A.Z., Fouad S.F. Regional geological stage report. SEGESMI, Baghdad. Project C.E.S.A., Geological Activity, No. 2023 of Iraq Geol. Surv. Libr. Rep., 1990.
Jassim S.Z., Goff J. Geology of Iraq. Dolin, Prague and Moravian Museum. Brno, 2006, 341 p.
Keller G.V. Application of resistivity methods in mineral and groundwater exploration program. Mining and Groundwater Geophysics, Geological Survey of Canada, No. 26, 1967, pp. 51-66.
Kosinski W.K., Kelly W.E. Geoelectric soundings for predicting aquifer properties. Groundwater, Vol. 19, 1981, pp. 163-171.
Lech M., Skutnik Z., Bajda M., Markowska-Lech K. Applications of electrical resistivity surveys in solving selected geotechnical and environmental problems. Applied Sciences, Vol. 10, No. 7, 2020, 2263, https://doi.org/10.3390/ app10072263.
Orellana E., Mooney H.M. Master tables and curves for vertical electrical sounding over layered structures. Interciencia. Madrid, Spain, 1966, 34 p.
Oudeika M.S., Taşdelen S., Güngör M., Aydin A. Integrated vertical electrical sounding and hydrogeological approach for detailed groundwater pathways investigation: Gökpınar Dam Lake,
Denizli, Turkey. Journal of African Earth Sciences, Vol. 182, 2021, 104273, https://doi.org/10.1016/ j.jafrearsci.2021.104273.
Soomro A., Qureshi A.L., Jamali M.A., Ashraf A. Groundwater investigation through vertical electrical sounding at hilly area from Nooriabad toward Karachi. Acta Geophysica, Vol. 67, No. 1, 2019, pp. 247-261., https://doi.org/10.1007/ s11600-019-00247-9.
Virupaksha H.S., Lokesh K.N. Electrical resistivity, remote sensing and geographic information system approach for mapping groundwater potential zones in coastal aquifers of Gurpur watershed. Geocarto International, Vol. 36, No. 8, 2021, pp. 888-902, https://doi.org/10.1080/10106049.2019. 1624986.
Youssef M.A.S. Geoelectrical analysis for evaluating the aquifer hydraulic characteristics in Ain El-Soukhna area, West Gulf of Suez, Egypt. NRIAG Journal of Astronomy and Geophysics, Vol. 9, No. 1, 2020, pp. 85-98.
Zohdy A.A.R. A new method for the automatic interpretation of Schlumberger and Wenner sounding curves. Geophysics, Vol. 54, No. 2, 1989, pp. 245-253.
Zohdy A.A.R., Bisdorf R.J. Schlumberger soundings near Medicine Lake, California. Geophysics, Vol. 55, No. 8, 1990, pp. 956-964.