Məlum olduğu kimi, Xəzər dənizi dünyanın ən böyük qapalı su hövzəsidir. Dünya okeanı ilə birbaşa əlaqəsi olmayan qapalı Xəzər dənizi əhəmiyyətli səviyyə dəyişilmələri (əsrlik, illərarası və mövsümi) ilə xarakterizə olunur. Məqalə Xəzər dənizi səviyyəsinin mövsümi səviyyə tərəddüdlərinə, həmçinin onların amplituda və başvermə fazalarının fəza-zaman paylanmasının tədqiqinə həsr olunmuşdur. Tədqiqatda Envisat, Jason 1 и Jason 2 peyklərinin radar altimetriya məlumtlarından istifadə olunub. Müvafiq peyk trekləri üzrə Xəzər dənizi akvatoriyasının müxtəlif ərazilərində mövsümi səviyyə tərəddüdlərinin orta çoxillik amplitudaları və onların fazaları müəyyənləşdirilmiş, həmçinin Volqa çayı axımının onlara mümkün təsiri araşdırılmışdır. Tədqiqatın nəticələrinə əsasən müəyyənləşdirilmişdir ki, Şimali Xəzərdə dəniz səviyyəsinin mövsümi dəyişmələrinin amplitudaları Cənubi Xəzərə nisbətən daha böyükdür. Belə bir fərq dənizin şərq və qərb əraziləri üçün də mövcuddur. Dənizin səviyyə dəyişilmə amplitudalarının ən erkən fazaları may ayında Şimali Xəzərdə, Volqa çayının deltasından aşağıda, dənizin qalan hissələrində isə – nəzərəçarpacaq dərəcədə sonra – iyun-iyul aylarında qeydə alınır. Beləliklə, göstərilmişdir ki, dənizin şimal əraziləri Volqa çayı axımına daha həssasdır və cənuba doğru bu təsir tədricən azalır və digər amillər üstünlük təşkil etməyə başlayır (buxarlanma, atmosfer yağıntıları). Tədqiqatda alınan nəticələrin səbəbləri məqalədə müzakirə olunur.

 

Abuzyarov Z.K. Some features of the spatio-temporal variability of the level of the Caspian Sea. Proceedings of the SHC of RF, V. 345, 2011, pp. 5-23.

Aladin N., Crétaux J.-F., Plotnikov I.S., Kouraev A.V., Smurov A.O., Cazenave A., Egorov A.N., Papa F. Modern hydro-biological state of the Small Aral Sea. Environmetrics, V. 16, Iss. 4, 2005, pp. 375-392. DOI: 10.1002/env.709.

Arsen A., Crétaux J.-F., Abarca Del Rio R. Use of SARAL/ AltiKa over Mountainous Lakes, intercomparison with Envisat mission. Marine Geodesy, V. 38, 2015, pp. 534-548. DOI: 10.1080/01490419.2014.1002590.

Birkett C.M. The contribution of TOPEX/POSEIDON to the global monitoring of climatically sensitive lakes. J. Geophys. Res., V. 100, Iss. C12, 1995, pp. 25179-25204. DOI: 10.1029/95JC02125.

Chelton D.B., Ries J.C., Haines B.J. et al. Satellite altimetry. In: Satellite altimetry and earth sciences. A handbook of techniques and applications. L.-L.Fu and A.Cazenave (eds.), Academic Press. San Diego, USA, 2001, pp. 1-131.

Chen J.L., Pekker T., Wilson C.R., Tapley B.D., Kostianoy A.G., Cretaux J.-F., Safarov E.S. Long-term Caspian Sea level change. Geophys. Res. Lett., V. 44, Iss. 13, 2017, pp. 6993-7001. DOI.org/10.1002/2017GL073958.

Coe M.T., Birkett C.M. Calculation of river discharge and prediction of lake height from satellite radar altimetry: Example for the Lake Chad basin. Water Resour. Res., V. 40, Iss. 10, 2004, W10205. DOI: 10.1029/2003WR002543.

Crétaux J.-F., Calmant S., Abarca Del Rio R. et al. Lakes studies from satellite altimetry. In: Handbook on Coastal altimetry. Springer. Ch. 19, 2011a, pp. 509-513.

Crétaux J.-F., Jelinski W., Calmant S., Kouraev A., Vuglinski V., Bergé-Nguen M., Gennero M.C. et al. SOLS: A lake database to monitor in the Near Real Time water level and storage variations from remote sensing data. Advances in Space Research, Elsevier. V. 47, Iss. 9, 2011b, pp. 1497-1507. DOI:10.1016/j.asr.2011.01.004.

Crétaux J.-F., Kouraev A.V., Papa F., Bergé M.N., Cazenave A., Aladin N., Plotnikov I.S. Evolution of sea level of the Big Aral Sea from satellite altimetry and its implications for water balance. Journal of Great Lakes Research, V. 31, Iss. 4, 2005, pp. 520-534. DOI: 10.1016/S0380-1330(05)70281-1.

Crétaux J.-F., Birkett C. Lake studies from satellite radar altimetry. Comptes Rendus Geoscience, V. 338, Iss.14-15, 2006, pp. 1098-1112. DOI: 10.1016/j.crte.2006.08.002.

Crétaux J.-F., Calmant S., Romanovski V., Shabunin A., Lyard F., Bergé M., Cazenave A., Hernandez F., Perosanz F. An absolute calibration site for radar altimeters in the continental domain: Lake Issykkul in Central Asia. J. Geod., V. 83, Iss. 8, 2009, pp. 723-735. DOI: 10.1007/s 00190-008-0289-7.

Fu L.-L., Cazenave A. Satellite altimetry and Earth science. A handbook of techniques and applications. International Geophysics Series, Academic press. V. 69, 2001, 463 p.

Gao H., Birkett C., Lettenmaier D.P. Global monitoring of large reservoir storage room satellite remote sensing. Water Resour. Res., V. 48, Iss. 9, 2012, W09504. DOI: 10.1029/ 2012WR012063.

Hydrometeorology and hydrochemistry of the seas. Project “The Seas”. V. 6 – Caspian Sea. Issue 1 – Hydrometeorological conditions. F.S. Terzieva, A.N. Kosareva and A.A. Kerimov (eds.). Gidrometeoizd

Hwang C., Kao Y., Natthachet T. A preliminary analysis of lake level and water storage changes over lakes Baikal and Balkhash from satellite altimetry and gravimetry. Terrestrial, Atmospheric and Oceanic Sciences, V. 22, № 2, 2011, pp. 97-108. DOI: 10.3319/TAO.2010.05.19.01(TibXS).

Hwang C., Peng M., Ning J., Luo J., Sui C. Lake level variations in China from TOPEX/Poseidon altimetry: data quality assessment and links to precipitation and ENSO. Geophysical Journal International, V. 161, Iss. 1, 2005, pp. 1-11. DOI: 10.1111/j.1365- 246X.2005.02518.x.

Kouraev A.V., Crétaux J.-F., Lebedev S.A. et al. Satellite al-timetry applications in the Caspian Sea. In: Handbook on Coastal altimetry. S.Vignudelli, A.G.Kostianoy, P.Cipol-lini, J.Benveniste (eds.). Springer Berlin Heiderberg. ch. 13, 2011, pp. 331-366.

Lebedev S.A., Kostianoy A.G. Satellite altimetry of the Caspian Sea. Publisher “More”. Intern. Institute of the Ocean. Moscow, 2005, 366 p. (in Russian).

Lee H., Shum C.K., Tseng K-H., J. Guo, C.-Y. Kuo. Present-day lake level variation from Envisat altimetry over the North-eastern Qinghai-Tibetan Plateau: links with precipitation and temperature. Terrestrial, Atmospheric and Oceanic Sciences, V. 22, Iss. 2, 2011, pp. 169-175. DOI: 10.3319/ TAO.2010.08.09.01(TibXS).

Troitskaya Yu.I., Balandina G.N., Rybushkina G.V., Soustova I.A., Kostyanoy A.G., Lebedev S.A., Panyutin A.A., Filina L.V. Investigations of the water level variability in the Gorky reservoir on the basis of satellite altimetry data. Research of the Earth from Space, № 1, 2011, pp. 48-56.

Zheng Duan, Bastiaanssen W.G.M. Estimating water volume variations in lakes and reservoirs from four operational satellite altimetry databases and satellite imagery data. Remote Sensing of Environment, V. 134, 2013, pp. 403-416. DOI: 10.1016/j.rse.2013.03.010.