№ 2,
2018
Məqaləni yüklə
Paleomaqnit məlumatlari əsasinda Xəzər paleohövzəsinin transqressiya və reqressiyasi
1 – AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu, AZ1143, Azərbaycan, Bakı şəh., H.Cavid prosp.,119: znovruz@yahoo.com
2 – REA Yer təkinin Fizikası İnstitutu, 123995, Rusiya, Moskva şəh., Bolşaya Qruzinskaya küç., 10
3 – REA Geologiya İnstitutu, 1190177, Rusiya, Moskva şəh., Pıjevskiy dönqə, 25
Xülasə
A-
A+
Süxurların maqnit mineralları öz formalaşmasına və sonrakı “həyat” şəraitlərinə həssasdır. Bu həssaslıq iki səbəbdəndir: a) dəmirin dəyişən valentliyindən; b) əmələ gələn mineral-sülb məhlullar seriyalarının yatım şəraitində nisbi dayanıqsızlığından.
Qaraca kəsilişində (Azərbaycan, Mingəçevir şəhərindən təxminən 10 km, λ = 470 E, φ = 400 N) Pleystosen çöküntüləri tam ardıcıllıgı ilə təmsil olunur. Pleystosen çöküntüləri əsasən güclü dislokasiyaya məruz qalmışdır.Qaraca kəsilişinin ən yuxarı hissəsi (üst Pleystosen çöküntüləri, 50-10 min il) dislokasiyaya məruz qalmamışdır və iki (yuxarı və aşağı) dəniz terrasından ibarətdir. Tədqiqat obyekti yuxarı dəniz terrasının dəniz/laqun çöküntüləri idi. Tamlığı və təmsilçiliyi ilə xarakterizə edilən bu kəsiliş Paleo-Xəzər hövzəsinin paleomaqnit məlumatları əsasında öyrənilməsi üçün unikaldır. Kəsilişdə fauna bolluğu və vulkanik kül təbəqəciklərinin mövcudluğu tədqiq olunan geoloji hadisələrin yaşını dəqiqliklə təyin etməyə imkan verir. Petromaqnit tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Paleo-Xəzər hövzəsində dəniz səviyyəsinin transqressiv-reqressiv dəyişilmələri ilə maqnit xassələrinin variasiyaları arasında məntiqi əlaqə var. Bu transqressiv-reqressiv tsıkllərə Qafqaz regionunda tektonik fəaliyyət və qlobal iqlim dəyişiklikləri səbəb olmuşdur.
Qaraca kəsilişində (Azərbaycan, Mingəçevir şəhərindən təxminən 10 km, λ = 470 E, φ = 400 N) Pleystosen çöküntüləri tam ardıcıllıgı ilə təmsil olunur. Pleystosen çöküntüləri əsasən güclü dislokasiyaya məruz qalmışdır.Qaraca kəsilişinin ən yuxarı hissəsi (üst Pleystosen çöküntüləri, 50-10 min il) dislokasiyaya məruz qalmamışdır və iki (yuxarı və aşağı) dəniz terrasından ibarətdir. Tədqiqat obyekti yuxarı dəniz terrasının dəniz/laqun çöküntüləri idi. Tamlığı və təmsilçiliyi ilə xarakterizə edilən bu kəsiliş Paleo-Xəzər hövzəsinin paleomaqnit məlumatları əsasında öyrənilməsi üçün unikaldır. Kəsilişdə fauna bolluğu və vulkanik kül təbəqəciklərinin mövcudluğu tədqiq olunan geoloji hadisələrin yaşını dəqiqliklə təyin etməyə imkan verir. Petromaqnit tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Paleo-Xəzər hövzəsində dəniz səviyyəsinin transqressiv-reqressiv dəyişilmələri ilə maqnit xassələrinin variasiyaları arasında məntiqi əlaqə var. Bu transqressiv-reqressiv tsıkllərə Qafqaz regionunda tektonik fəaliyyət və qlobal iqlim dəyişiklikləri səbəb olmuşdur.
Açar sözlər: dəniz, laqun çöküntüləri, pleystosen, petromaqnetizm
ƏDƏBİYYAT
Dearing J. Magnetic susceptibility. In: Walden J., Smith J.P., Oldfield F., (Editors). Environmental Magnetism: a practical guide, Quaternary Research Association. London. Technical Guide, № 6, 1999, pp. 35-62.
Dodonov A.E., Tchepalyga A.L., Mihailescu C.D., Zhou L.P., Markova A.K., Trubikhin V.M., Simahova A.N., Konikov E.G. Last-interglacial records from central Asia to the northern Black Sea shoreline: stratigraphy correlation. Netherlands Journal of Geosciences, V. 79, №2/3, 2000, pp. 303-311.
King J.W., Channell J.E.T. Sedimentary magnetism, environmental magnetism, and magnetostratigraphy. U.S. Nat. Rep. Int. Union Geod.Geophys.Rev. Geophys. 1987-1990, V. 29, 1991, pp. 358-370.
Lowrie W. Identification of ferromagnetic minerals in a rock by coercivity and unblocking temperature properties. Geophys. Res. Lett., V. 17(2), 1990, pp. 159-162.
Mammadov A.B., Aleskerov B.D. Pleistocene of Azerbaijan. Azerbaijan National Academy of Sciences. Institute of Geography. Baku. 2002, 70 p. (in Russian).
Pilipenko O.V., Sharonova Z.V., Trubikhin V.M., Novruzov Z., Karyagdy S.K., Abrakhamsen N. Study of environmental change of Karaja section rocks formation (Azerbaijan) on results of petromagnetic research. Earth Physics, № 4, 2009, pp. 85-96 (in Russian).
Trubikhin V.M. Paleomagnetic method and dating of regional geological events of Pontian-Caspian. New data on geochronology of Quaternary period, Nauka. Moscow, 1987, pp. 150-157 (in Russian).
DOI:
10.33677/ggianas20180200016