Azərbaycan ərazisində aparılan GPS monitorinq nəticələri ərazinin fərqli geodinamik rejim halında olduğunu göstərir. Qərbi Xəzər yarılmasının şərqində yerləşən bəzi GPS məntəqələrində sürət vektorlarının VE komponentinin VN komponentindən daha böyük qiymət aldığını bu məntəqələrdə müşahidə edilən sürət vektorlarının kəskin şəkildə Şm-ŞmŞ istiqamətində döndüyünü göstərir. Məqalədə məqsəd bu GPS məntəqələrindəki sürətlərin Cənubi Xəzər çökəkliyinin kinematikası ilə əlaqəsinin öyrənilməsidir.
GPS nöqtələrinin surət vektorlarının nəzəri qiymətlərini təyin etmək uçun kinematik model seçilmişdir. Aşağı Kür, Qobustan, Abşeron strukturlarının qərbdən Qərbi Xəzər yarılması, şimaldan isə Mərkəzi Xəzər Seysmik zonası ilə hüdudlandığı qəbul edilmiş deformasiyanın yaranmasında Cənubi Xəzər Hövzəsi və İran Plitəsi regional tektonik elementlər olaraq nəzərə alınmışdır. Okada formulundan istifadə etməklə model hesablamalarından əldə edilən və ölçülən sürətlər bir-biri ilə uyğunluq təşkil edir.
Cənubi Xəzər yarılmasının şərqindəki Aşağı Kür, Qobustan və Abşeron struktur əraziləri İran plitəsinin təsiri ilə dönmə hərəkəti edən Cənubi Xəzər Bloku ilə birlikdə saat əqrəbi istiqamətində hərəkət edir. İran plitəsinin təsirinə məruz qalaraq saat əqrəbi istiqamətində dönən Cənubi Xəzər Hövzəsinın Aşağı Kür, Qobustan və Abşeron strukturları ərazilərinin GPS sürətlərinin səbəbi olduğu müəyyən edilib.

 

Alizadeh A.A., Guliyev İ.S., Kadirov F.A., Eppelbaum L.V. Geosciences of Azerbaijan. Economic Geology and Applied Geophysics – Springer International Publishing. 2017, pp. 340.

Allen M., Jackson J., Walker R. Late Cenozoic reorganization of the Arabia-Eurasia collision and the comparison of short-term and long-term deformation rates. Tectonics, Vol. 23, TC2008, 2004, DOI:10.1029/2003TC001530.

Djamour Y., Vernant P., Bayer R., Nankali H.R., Ritz J.F., Hin-derer J., Hatam Y., Luck B., Lemoigne N., Sedighi M., Khorrami F. GPS and gravityconstraints on continental de-formation in the Alborz mountain range. Iran. Geophys. J. Int., Vol.183, 2010, pp. 1287-1301.

Jackson J. Partitioning of strike-slip and convergent motion between Eurasia and Arabia in eastern Turkey. J. Geophys. Res., Vol. 97, No. B9, 1992, pp. 12471-12479.

Kadirov F., Floyd M., Alizadeh Ak., Guliev I., Reilinger R., Ku-leli S., King R., Toksoz M.N. Kinematics of the eastern Caucasus near Baku, Azerbaijan. J. Natural Hazards, vol. 63, No. 2, 2012, pp. 997-1006, DOI 10.1007/s11069-012-0199-0.

Kadirov F., Mammadov S., Reilinger R., McClusky S. Some new data on modern tectonic deformation and active faulting in Azerbaijan (according to Global Positioning System measurements). Proceedings of Azerbaijan National Academy of Sciences, The Sciences of Earth, No. 1, 2008, pp. 82-88.

Kadirov F.A., Floyd M., Reilinger R., Alizadeh Ak.A., Guliyev I.S., Mammadov S.G., Safarov R. Active geodynamics of the Caucasus region: implications for earthquake hazards in Azerbaijan. Proceedings of Azerbaijan National Academy of Sciences, The Sciences of Earth, No. 3, 2015, pp. 3-17.

McCaffrey R. TDEFNODE User’s manual version. 2020, https: //robmccaffrey.github.io/TDEFNODE/manual/tdefnode_manual.html.

McKenzie D.P. Active tectonics of the Mediterranean region. Geophys. J. R. Asron. Soc., Vol. 30, 1972, pp. 239-243.

McQuarrie N., Stock J.M., Verdel C., Wernicke B.P. Cenozoic evolution of Neotethys and implications for the causes of plate motions. Geophys. Res. Lett., Vol. 30, No. 20, 2003, pp. 2036, DOI:10.1029/2003GL017992.

Mousavi Z., Walpersdorf A., Walker R.T., Tavakoli F., Pathier E., Nankali H., Nilfouroushan F., Djamour Y. Global Positioning System constraints on the active tectonics of NE Iran and the South Caspian region. Earth and Planetary Science Letters, Vol. 377-378, 2013, pp. 287-298.

Okada Y. Internal deformation due to shear and tensile faults in a half-space. Bull. Seismol. Soc. Am., Vol. 82, 1992, pp. 1018-1040.

Philip H., Cisternas A., Gviskiani A., Gorshkov A. The Caucasus: An actual example of the initial stages of continental collision. Tectonophysics, Vol. 161, 1989, pp. 1-21.

Reilinger R. and 22 others, GPS constraints on continental deformation in the Africa-Arabia-Eurasia continental collision zone and implications for the dynamics of plate interactions. J. Geophys. Res., Vol. BO5411, 2006, doi:10.1029/2005JB0 04051.

Robertson A.H.F. Mesozoic-Tertiary tectonic evolution of a south Tethyan ocean basin and its margins in southern Turkey. In: Tectonics and magmatism in Turkey and the surrounding area, (Bozkurt E., Winchester J.A. and Piper J.D.A., eds.), Geol. Soc. Spec. Pub., 173, London, 2000, pp. 97-138.

Sengor A.M.C., Gorur N., Saroglu F. Strike-slip faulting and related basin formation in zones of tectonic escape: Turkey as a case study. In: Strike-slip faulting and basin formation (Biddle, K.T. and Christie-Blick N., eds.), Society of Econ. Paleont. Min. Sec. Pub., Vol. 37, 1985, pp. 227-264.

Strang G. and Borre K. Linear algebra, geodesy, and GPS. Wellesley-Cambridge Press. 1997, 642 p.